TECHNOLOGIE ZWIĘKSZAJĄCE ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
BIULETYN NAUKOWY
Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002
TECHNOLOGIE ZWIĘKSZAJĄCE POZYSKIWANIE
OBNÓŻY PYŁKOWYCH I POPRAWIAJĄCE
DOCHODOWOŚĆ PASIEK
Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde
Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn
S ł o w a k l u c z o w e: miód, obnóża pyłkowe, poławiacze pyłku.
Streszczenie
W pracy zaprezentowano sposoby pozwalające na poprawienie dochodowości pasiek dzięki
prowadzeniu technologii zwiększających pozyskiwanie obnóży pyłkowych. Pasiekę podzielono
na grupy rodzin pszczelich: KP – kontrolna pozyskująca, IO – intensywnie osłabiana, PW – prze-
siedlana na węzę, TO – tworzenie odkładów, IM – izolowanie matek w klateczkach. Najwięcej
obnóży pyłkowych w sezonie uzyskano od grupy TO – 7,4 kg, natomiast najmniej od grup
IO – 2,4 kg oraz KP – 2,6 kg. Największą produkcją całkowitą wyrażoną w miodzie przeliczeniowym
charakteryzowały się grupy: PW – 43,4 kg, TO – 42,8 kg. Najwięcej odwirowanego miodu
w sezonie uzyskano od rodzin: K – 21,2 kg oraz PW – 20,4 kg, a najmniej od IM – 11,4 kg.
Pozyskiwanie obnóży pyłkowych obniża ilość odwirowanego miodu. Tę niekorzystną zależność
minimalizowano przez stosowanie płytek strącających o średnicy 5 mm. Pozyskiwanie obnóży
pyłkowych oraz prowadzenie intensywnej produkcji odkładów pozwoliło na wzrost dochodów do 15 kg
miodu przeliczeniowego – w porównaniu z rodzinami, od których nie odbierano pyłku.
EFFICIENT POLLEN TRAPPING TECHNOLOGIES INCREASE THE INCOME
OF APIARIES
Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde
Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn
K e y w o r d s: honey, pollen pellets, pollen traps.
Abstract
The paper presents pollen trapping technologies allowing to increase the profitability of apiaries.
Honeybee colonies in the experimental apiary were divided into the following groups: KP – a control
colony with pollen traps, IO – a colony whose strength was reduced intensively, PW – a colony
transferred on comb foundation, TO – a nucleus-forming colony, IM – a colony with queen caging.
114
Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde
The highest quantity of pollen was trapped from group TO (7.4 kg), and the lowest – from groups IO
(2.4 kg) and KP (2.6 kg). Groups PW and TO were characterized by the highest level of total
production, expressed in the amount of calculated honey – 43.4 kg and 42.8 kg respectively. The
largest amount of honey was harvested from groups K (21.2 kg) and PW (20.4 kg), and the smallest
– from group IM (11.4 kg).
Pollen trapping has a negative effect on honey yield, even when pollen screen with a 5.0 mm
diameter are used. Pollen trapping combined with nucleus formation allowed to increase the income
by 15 kg of calculated honey, compared with colonies without pollen traps.
Wprowadzenie
Od wielu już lat mówi się o kryzysie w polskim pszczelarstwie i na poparcie
tego faktu przytacza się wiele danych statystycznych mających uzasadnić takie
stanowisko. Być może należy skończyć z narzekaniem na trudną, choć, naszym
zdaniem, nie beznadziejną sytuację, i poszukać możliwości polepszenia uzys-
kiwanych dochodów przez nakreślenie i aktywne kreowanie celów produkcyj-
nych. W przeciwnym razie nie będzie przesłanek do zajęcia się tą wspaniałą
działalnością, jaką jest pszczelarstwo. Wspomniana aktywność nie musi pole-
gać na zwiększeniu ilości produkowanego miodu, bo nie każdy może sobie
pozwolić na wędrowanie z pszczołami, ale na wprowadzeniu dodatkowych
kierunków produkcji oraz na bezpośredniej sprzedaży produktów pasiecznych.
O możliwościach takiego postępowania przekonywano już w latach osiem-
dziesiątych (P
IDEK
1988). Najlepszą drogą ku poprawie dochodowości pasiek
jest odbieranie pyłku kwiatowego pozyskiwanego w formie obnóży pyłkowych.
Za odbieraniem tego produktu przemawia kilka ważnych faktów. Obnóża
pyłkowe, oprócz miodu, są produktem pasiecznym odbieranym w dużych
ilościach (kilku kilogramów) w sezonie, podczas gdy wosku, mleczka pszczelego
czy propolisu można pozyskać nie więcej niż 1 kg. Ważnym aspektem jest
również to, że każdy pszczelarz, zakładając poławiacz, jest w stanie pozyskać
2 kg pyłku od rodziny pszczelej (W
ILDE
,B
RATKOWSKI
1995). Nie zauważono,
aby taka ilość obniżała produkcję miodu lub negatywnie wpływała na czer-
wienie matek, wręcz przeciwnie, stwierdzono, że odbieranie pyłku w takiej
ilości stymuluje czerwienie i rozwój rodzin. Pozyskiwanie pyłku czasami staje
się jedyną możliwością uzyskania jakiejkolwiek produkcji od rodzin słabych
(W
ILDE
i in. 1994). Zainteresowanie tym kierunkiem produkcji pasiecznej jest
jednak niewielkie. Szacuje się, że zajmuje się nim w Polsce ok. 2% ogółu
pszczelarzy (W
ILDE
,B
RATKOWSKI
1995). Na tym tle dobrze wypadają pszczela-
rze biorący udział w szkoleniach i kursach. Wśród nich 40% prowadzi w pasie-
kach tę dodatkową produkcję, ale wydajność, którą osiągają, nie jest duża
i wynosi ok. 1,3 kg (B
RATKOWSKI
i in. 1998). Niechęć do odbierania obnóży
pyłkowych wynika z obawy przed wysokimi kosztami wprowadzenia tej tech-
nologii. Głównie są to nakłady poniesione na zaopatrzenie się w poławiacze
Technologie zwiększające pozyskiwanie obnóży ...
115
pyłku, suszarkę, wialnię i pojemniki do jego przechowywania, które, jak
w żadnej innej produkcji, zwracają się już po pierwszym roku użytkowania
(W
ILDE
,C
ICHOŃ
1999).
Odbieraniem obnóży pyłkowych zainteresowano się w USA na początku
ubiegłego wieku. Powstały w tym czasie pierwsze poławiacze pyłku (T
ABER
1984). W Polsce rozpoczęto intensywne prace nad odbieraniem pyłku na
przełomie lat 1970/1980 w Zakładzie Pszczelnictwa ART w Olsztynie (obecnie
Katedra Pszczelnictwa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego). Powstał wte-
dy pomysł odbierania obnóży pyłkowych w pełni sezonu i podawania ich
rodzinom pszczelim w okresie braku tego pokarmu w środowisku. W później-
szym czasie okazało się, że pyłek kwiatowy można również wykorzystać
w medycynie – ze względu na bardzo korzystne działanie regeneracyjne i duże
właściwości odżywcze. Z tego powodu powstało ogromne zapotrzebowanie na
ten produkt.
Cel pracy
O tym, czy warto zająć się danym kierunkiem produkcji, decyduje często
magiczny zwrot „nie opłaca się”. To wyrażenie stało się usprawiedliwieniem
pszczelarza od obowiązku dbania o rozwój własnego gospodarstwa pasiecznego
i zapewnienia warunków utrzymania własnej rodziny. Można jednak pokusić
się o postawienie tezy przeciwstawnej: ... „a jednak się opłaca”, dlatego w pracy
przedstawiono możliwości skutecznego poprawienia osiąganych dochodów
w pasiekach przez wprowadzenie technologii odbierania obnóży pyłkowych,
najbardziej odpowiednich dla warunków pożytkowych pasieki i intensywności
produkcji pasiecznej w niej realizowanej.
Materiał i metody
W pracy przeanalizowano opracowane dotychczas metody pozyskiwania
obnóży pyłkowych, rozpatrując je pod względem wielkości produkcji pyłku
i dochodowości pasiek oraz praktycznego ich zastosowania. Wykorzystano
w tym celu wyniki badań własnych oraz wcześniej wykonanych w jednostce,
próbując poddać je szerszej analizie, przekraczającej wymiar jednego eks-
perymentu (B
OBRZECKI
,W
ILDE
1989, 1991, W
ILDE
,B
RATKOWSKI
1995, W
ILDE
i in. 1994).
116
Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde
Wyniki i dyskusja
Długotrwałe pozyskiwania pyłku a wielkość jego produkcji
Odbieranie obnóży pyłkowych od początku kwitnienia rzepaku ozimego do
końca lipca uznaje się za okres długotrwały w naszych warunkach klimatycz-
no-pożytkowych, choć wielu pszczelarzy zakłada poławiacze nawet na okres
trzech i więcej miesięcy. Z tak długim okresem odbierania pyłku jest najczęściej
związana obawa pszczelarzy dotycząca obniżenia produkcji miodu. Aby tego
uniknąć, można oprzeć się na zależności stwierdzonej przez P
OLI
ˇˇ
UKA
(1984).
Zauważył on, że zbiory pyłku i obfitość pożytku nektarowego są ściśle ze sobą
powiązane. Przy bardzo obfitym wziątku nektarowym pszczoły zaprzestawały
zbiorów pyłku, a przy jego zaniku znosiły jego duże ilości. Proponuje się więc
zakładanie poławiaczy w okresach słabych pożytków nektarowych, lecz w na-
szych warunkach pożytkowych nawet w pełni sezonu jest to zbyt ekstensywna
metoda. P
IDEK
(1988), odbierając obnóża w okresie od 1.06. do 15.07. przez
5 dni w tygodniu, uzyskał niecały kilogram pyłku. Powstaje zatem pytanie, czy
w warunkach polskich można odebrać więcej pyłku? Postanowiono sprawdzić,
jak produkcja obnóży wzrośnie, gdy okres pozyskiwania wydłużymy przez
wcześniejsze założenie poławiaczy, np. instalując je w drugiej połowie kwietnia.
Okazało się, że zabieg ten pozwolił na uzyskanie większych zbiorów pyłku
ogó³em
total
5.4
4.6
po rzepaku
after rape
blooming
3.6
3.1
grupa:
group:
z rzepaku
during rape
blooming
1.7
WPP
PPR
1.5
przed rzepakiem
before rape
blooming
0.1
0
1
2
3
4
5
kg
6
Rys 1. Pyłek odebrany w kolejnych okresach sezonów w 1989 i 1991: WPP – wczesne pozyskiwanie
pyłku, tzn. 2 tygodnie przed kwitnieniem rzepaku ozimego, PPR – odbierania pyłku na początku
kwitnienia rzepaku ozimego
Fig. 1. Pollen trapped in 1989 and 1991: WPP – early pollen trapping – 2 weeks before winter rape
blooming, PPR – pollen trapping from the moment of rape blooming
Technologie zwiększające pozyskiwanie obnóży ...
117
w sezonie niż od rodzin, którym odbiera się pyłek dopiero na początku
kwitnienia rzepaku ozimego, choć zbiory wzrosły zaledwie o 0,8 kg (rys. 1).
Wydaje się, że niewielka ilość pozyskanych obnóży przed rozpoczęciem kwit-
nienia rzepaku ozimego (zaledwie 0,1 kg) nie ma praktycznego znaczenia, ale
biorąc pod uwagę fakt, iż tak wczesne instalowanie poławiaczy pyłku utrudnia
rodzinom gromadzenie zapasów pierzgi, a tym samym stymuluje je do inten-
sywnego gromadzenia pyłku w późniejszym okresie sezonu, warto czasem
wcześniej rozpocząć pozyskiwanie obnóży. Dotyczy to szczególnie rejonów,
gdzie występują obfite pożytki pyłkowe wczesną wiosną: z wierzby, klonów czy
mniszka lekarskiego. W rejonach ubogich w te wczesnowiosenne pożytki
wystarczy prowadzić pozyskiwanie od chwili zakwitnięcia rzepaku ozimego.
Potwierdzają to badania własne (W
ILDE
i in. 1994), podczas których największe
ilości obnóży odebrano rodzinom, którym założono poławiacze tuż po przewie-
zieniu ich na kwitnącą plantację rzepaku ozimego.
Technologie zwiększające ilość odebranych obnóży
pyłkowych
W ciągu dwudziestu lat doświadczeń prowadzonych w naszej jednostce
opracowano interesujące technologie odbierania obnóży pyłkowych. Stwier-
dzono, że stosowane zabiegi decydują w istotny sposób o ilości odebranych
obnóży pyłkowych, jak również warunkują rozwój rodzin pszczelich i wielkość
produkcji miodu. Warto zwrócić uwagę na najważniejsze rozwiązanie technicz-
ne w poławiaczach, jakim jest dobór płytek strącających. Jest to podstawowa
część robocza poławiacza, która może mieć otwory o różnej średnicy – od 4,8 do
5,3 mm. B
IEŃSKOWSKA
iP
OHORECKA
(1996) oraz B
OBRZECKI
iW
ILDE
(1991)
stwierdzili (w porównaniu z płytkami mającymi otwory o średnicy oczek
5,0 mm), że skuteczność pozyskiwania pyłku wzrasta aż o 50% przy za-
stosowaniu płytek o średnicy oczek 4,8 mm.
W doświadczeniu, którego wyniki zamieszczono w tabeli 1, porównano
następujące sposoby postępowania z rodzinami pszczelimi: tradycyjna gos-
podarka pasieczna z pozyskiwaniem pyłku (grupa kontrolna pozyskująca
– grupa KP), intensywne osłabianie rodzin pszczelich (grupa IO), przesiedlanie
na węzę z chwilą wejścia pszczół w nastrój rojowy (grupa PW), tworzenie
odkładów (grupa TO) i izolowanie matek w klateczkach z chwilą wejścia rodzin
w nastrój rojowy (grupa IM). Od wszystkich rodzin w wymienionych grupach
odbierano obnóża pyłkowe, a ich produkcyjność porównano z grupą kontrolną
(grupa K), w której nie pozyskiwano pyłku (rys. 2).
W całym sezonie najwięcej obnóży pyłkowych pozyskano od rodzin, z któ-
rych wykonywano odkłady (grupa TO – 7,4 kg). W grupie tej od trzech rodzin,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]