Terapeutyczne znaczenie ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Elżbieta WłodekSpecjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy w BochniTerapeutyczne znaczenie aktywizacji osób niepełnosprawnych(Artykuł ukazał się drukiem w:Pedagogiczna refleksja nad życiem i śmiercią,red. B. Grochmal-Bach, Wydawnictwo WAM, Kraków 2013, s.61-97)StreszczenieWiedza o jakości życia osób niepełnosprawnych intelektualnie spełnia niezwykleważną rolę w planowaniu działań rehabilitacyjnych. Coraz częściej do oceny jakości życiaosób z dysfunkcją intelektualną wykorzystywany jestwyznaczenie wartości indywidualnych.Celemprzeprowadzonychbadańbyłaanalizasubiektywnejjakościżyciaosóbniepełnosprawnych intelektualnie,będących uczestnikami Warsztatu Terapii Zajęciowejpoczucie jakości życiakomponent subiektywny, gdyżpozwala on zarówno na ocenę relatywnie ważnych zakresów jakości życia, jak równieżoraz wpływu wybranych czynników biopsychospołecznych naintelektualnej.badanych. Grupę badawczą stanowiło 60 osób z lekkim, umiarkowanym i znacznym stopniemniepełnosprawnościBadaniaprzeprowadzonozwykorzystaniemKwestionariusza Poczucia Jakości Życia R. Schalocka, D. Keitha.Słowa kluczowe: jakość życia; niepełnosprawność intelektualna; warsztat terapii zajęciowejI. Teoretyczne tło problemu1. Wartość subiektywnego poczucia jakości życia osób z niepełnosprawnością intelektualnąUstawa o rehabilitacji społeczno-zawodowej przyjęta przez polski Parlament w 1991roku stworzyła wielu osobom niepełnosprawnym nowe szanse rozwojowe. Rehabilitacjaprzestała się kojarzyć wyłącznie z salą do ćwiczeń czy sanatorium, ale przyjęła nowy -społeczno-zawodowy wymiar. Dzięki środkom finansowym z Państwowego FunduszuRehabilitacji Osób Niepełnosprawnych udało się stworzyć do chwili obecnej ponad 600WarsztatówTerapiiZajęciowej,aktywizującychwnajwiększejmierzeosobyz niepełnosprawnością intelektualną. Przeznaczono również znaczne środki na tworzenienowych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych, likwidację barier architektonicznychElżbieta Włodek, Terapeutyczne znaczenie aktywizacji osób niepełnosprawnychi komunikacyjnych, turnusy rehabilitacyjne oraz programy specjalne umożliwiająceaktywizację społeczną i zawodową wymienionej grupy osób.Z jednej więc strony, podjęto działania zmierzające do zmniejszenia liczby osóbnieaktywnych społecznie i zawodowo, z drugiej zaś - zapisy Ustawy1stworzyły sprzyjającewarunki do podniesienia ogólnej satysfakcji życiowej, a tym samym jakości życia osóbniepełnosprawnych. Codzienny udział w zajęciach WTZ okazał się najskuteczniejszym„medykamentem” w walce z uporczywą pustką, biernościąniepełnosprawnych, umożliwiającym jednocześnieczy też rozwoju osobistego.W przededniu 20. rocznicy funkcjonowania Warsztatów TerapiiZajęciowej,niepokojącym jest fakt, iż prowadzone ekspertyzy, raporty i badania wskazują, iż placówki tenie spełniły oczekiwanych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zamierzeń.Przeglądając publikacje dotyczące powyższego zagadnienia,kluczowe dlakształtowania polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych będących uczestnikamiWTZ, są opracowywane co 3 lataraporty z analizy działalności Warsztatów TerapiiZajęciowej.Ostatniopublikowany został w 2009 rokudlaPaństwowegoFunduszuprzez Centrum BadańRehabilitacjiOsóbi bezradnościąosóbzaspokojenie istotnych dla każdegoczłowieka potrzeb psychicznych: potrzeby przydatności społecznej, uznania, samorealizacjiMarketingowychINDICATORNiepełnosprawnych2.Raport ten jest w głównej mierze analizą ilościową a aspektjakościowy badań dotyczy jedynie opinii zebranych od kierowników WTZ.W świetle powyższego, słusznym wydaje się więc dokonanie analizy subiektywnejjakości życia, aktywizowanych w tych placówkach osób niepełnosprawnych.Problematyka jakości życia wciąż pozostaje obszarem otwartym i aktualnym. Corazczęściej bowiem, badania nad jakością życia mają swoje implikacje praktyczne w systemiesłużb dla osób niepełnosprawnych. Zagadnienia te, szeroko wykorzystywane zostają przezwiele dziedzin naukowych - również przez pedagogikę specjalną - w spektrumzainteresowania której znajdują się m.in. osoby niepełnosprawne intelektualnie.Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r.o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,Dz.U.97.123.776.2Analizadziałalnościwarsztatówterapiizajęciowejw2008roku.Raportzbadań,1(26.07.2011).Elżbieta Włodek, Terapeutyczne znaczenie aktywizacji osób niepełnosprawnychW literaturze jakość życia ujmowana jest zarówno w wymiarze obiektywnym jaki subiektywnym. Ocena subiektywnej jakości życia osób niepełnosprawnych intelektualniechoć - budzi wciąż wiele kontrowersji i dyskusji – jest uznana za niezbędną a wręczkonieczną przez prawie wszystkich autorów definicji jakości życia osób z dysfunkcjamiintelektualnymi.Szczególnego znaczenia w tym względzie,nabierają ustalenia międzynarodowewypracowane przezThe Quality of Life Special Interest Groupdziałającej przyTheInternational Association for Study of the Scientific Intellectual Disabilities (IASSID)3Wypracowana przezIASSIDkoncepcjajakości życiaakcentuje,iżpriorytetowymaspektem pojęcia - jest indywidualna percepcja i subiektywne odczucia jednostki odnośnie jejjakości życia. Koncepcja zakłada również, iż jakość życia może być określana na podstawietych samych wskaźników zarówno dla osób pełnosprawnych jak i jednostek upośledzonych,ponieważ między tymi grupami nie istnieją w zasadzie różnice a zaspokojenie potrzebjednostki opiera się na tych samych indywidualnych potrzebach, wyborach i suwerennościosoby. Do istotnych czynników kształtujących poczucie jakości życia osób z dysfunkcjamiintelektualnymi IASSID zalicza m.in. : życie rodzinne, przyjaźń, pracę, sąsiedztwo, warunkimieszkaniowe, wykształcenie, zdrowie, standard życia.Istotność warunków subiektywnych, które są postrzegane w sposób indywidualnyi niepowtarzalny przez każdego człowieka uzasadnia również E. Skrzypek4podkreślając,iż „ważna jest tusamoocena warunków życia - zadowolenia, szczęścia, lęków, obawi nadziei, a także samotności tej rzeczywistej, która często tylko jemu samemu jest znana,a często nie uzewnętrzniana z obawy przed posądzeniem o dziwactwo, nieprzystosowaniespołeczne, czy też z innych powodów.”Omawiając problematykę subiektywnej jakości życia osób- Roberta Schalocka, który opracował wraz z innymi,intelektualnie w ujęciu Schalocka,niepełnosprawnychintelektualnie, koniecznym staje się odnieść do poglądów wybitnego badacza jakości życiamodel jakości życia osóbz dysfunkcjami intelektualnymi. Ocena jakości życia przez osoby niepełnosprawnejest wypadkową indywidualnych cech człowieka,warunków obiektywnych w których żyje a także zadowolenia z obu tych wymiarów. Warto3A.Zawiślak,Koncepcja jakości życia osób z upośledzeniem umysłowym w niektórych współczesnych ujęciachteoretycznych,https://docs.google.com/document/d/1evNBvw2fUCeLaM5fkLkFYX03vrcyKWgGF10d01ni1lc/edit#, (26.07.2011).4E. Skrzypek,Ekonomiczne aspekty jakości życia,„Problemy Jakości” 2001, nr 1, s.8.Elżbieta Włodek, Terapeutyczne znaczenie aktywizacji osób niepełnosprawnychjednak podkreślić, iż komponent subiektywny coraz częściej jest wykorzystywany do ocenyjakości życia omawianej grupy osób, gdyż pozwala zarówno na ocenę relatywnie ważnychzakresów jakości życia, jak również wyznaczenie wartości indywidualnych5.Wiedza o jakości życia jednostek upośledzonychumysłowospełnia niezwykleważną rolę zarówno w planowaniu działań rehabilitacyjnych, jak też w ocenie udzielanegowsparcia. Pozwala przede wszystkim, spojrzeć na osobę z punktu jej własnej perspektywy,a tym samym, lepiej zrozumieć oraz ocenić jej całościowe funkcjonowanie. Wreszcie,ocenajakości życia osoby niepełnosprawnej intelektualniebędzie tą zmienną,którapozwoli na ocenę efektywności działania placówek, instytucji oraz skutecznościproponowanych programów i usług.WarsztatTerapiiZajęciowejjakośrodowiskoaktywizacjiosób2.niepełnosprawnychNie ulega wątpliwości fakt, iż dla rozwoju osobistego, wśród wielu różnychczynników, doniosłą rolę odgrywa aktywność człowieka w sferze społeczno – zawodowej.Nie potrzeba też dużej znajomości problematyki osób niepełnosprawnych intelektualnie, abywysnuć wniosek, że osoby te kontakty interpersonalne, funkcjonowanie psychospołeczne orazmożliwości rozwoju zawodowego mają wysoce utrudnione. Wpływa na to wiele czynników.Są one związane zarówno z upośledzeniem funkcji psychicznych czy też fizycznych,negatywnymidoświadczeniami,brakiemumiejętnościsamodzielnegopublicznej6.i niezależnego funkcjonowania, jak równieżzmieniającymi się wymogami dotyczącymiuczestnictwa osób niepełnosprawnych w aktywności zawodowej czy teżróżnorodnymi utrudnieniami.Tak więc z jednej strony istnieje naturalna potrzeba aktywności, z drugiej zaś hamowana jest5A.Zawiślak,Teoretyczne dylematy dotyczące uwzględniania subiektywnych aspektów jakości życia osóbz upośledzeniem umysłowym,https://docs.google.com/document/d/102Zjy8Z22--gJmTm1RzD85u7o2BsZ_-mbN2CeXi_tX0/edit#, ( 26.07.2011).6Integracjaspołeczna i aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych zamieszkałych w małych miastach i naterenach wiejskich, uwarunkowania sukcesów i niepowodzeń,red. B. Gąciarz, Raport z badań, Warszawa 2008,s.5.Elżbieta Włodek, Terapeutyczne znaczenie aktywizacji osób niepełnosprawnychNiewątpliwie, cele z zakresu rehabilitacji społeczno-zawodowej i aktywizacji osóbniepełnosprawnych realizują w naszym kraju od 1992 roku Warsztaty Terapii Zajęciowej.Codzienna aktywizacja w WTZ nie tylko umożliwia przerwaniecodziennego osób niepełnosprawnych,ale poprzezcharakter silniemonotonni życiamobilizujący doczynnego trybu życia jest sposobem leczenia wielu chorób i zaburzeń. Problematykaterapeutycznego wpływu aktywizacji nabiera szczególnego znaczenia w przypadku osóbniepełnosprawnych intelektualnie, które bez wsparcia – nie są w stanie niezależniefunkcjonować. Szeroka oferta zajęć warsztatowych aktywizuje zarówno sferę psychiczną, jaki funkcjonowanie społeczno-zawodowe. Stwarza również możliwość zaproponowaniakażdemu uczestnikowi takiej formy zajęć,dysfunkcji,która jest dostosowana są do istniejąceji co najważniejsze do indywidualnych zainteresowań. Tak zaproponowanezajęcia usprawniają podopiecznych w szerokim zakresie, od czynności samoobsługowych,uspołeczniających do czynności wspomagających funkcjonowanie w środowiskui zawodową podopiecznych.Aktywizacja społeczna osób niepełnosprawnych w warunkach WTZ odbywa sięgłównie poprzez ogólne usprawnianie, rozwój umiejętności życia codziennego orazprzygotowanie do życiaw środowisku społecznym. W obszarze aktywizacji zawodowejjak również rozwijające podstawowe oraz specjalistycznew warsztacie prowadzone są zajęcia ułatwiające podopiecznym opanowanie czynnościprzysposabiających do pracy,umiejętności zawodowe.Z wypowiedzi kierowników WTZ wynika, iż terapia zajęciowa prowadzona w WTZpowinna w równym stopniu dotyczyć aktywizacji społecznej jak i zawodowej. Jednakże,w codziennej praktyce większy nacisk terapeutyczny kładzie się na rehabilitację społeczną,będącą podstawą i bazą wyjścia do rehabilitacji zawodowej. Pojawiają się również głosy, bycelem nadrzędnym warsztatów była aktywizacja zawodowa, jako cel wyższy prowadzący dousamodzielnienia się osób niepełnosprawnych7.Na koniec 2008 roku w 539 WTZ, które objęte były badaniami przebywało łącznie18 609 osób niepełnosprawnych, z których 723 w roku 2008 podjęło pracę. Instruktorzawodu zatrudniony był jedynie w 17% warsztatów a doradca zawodowy funkcjonował tylkow 6% WTZ. Analizy pokazują również, iż w placówkach w których był zatrudniony doradca7Analizapracyzawodowej. Podstawowe cele działania WTZ związane są więc z aktywizacją społecznądziałalności warsztatów terapii zajęciowej w 2008 roku. Raport z badań,dz. cyt., s.48. [ Pobierz całość w formacie PDF ]