Test 7 - poziom podstawowy

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Miejsce
na naklejkę
z kodem szkoły
dysleksja
MPO-P1A1P-052
EGZAMIN MATURALNY
Z JĘZYKA POLSKIEGO
Arkusz I
POZIOM PODSTAWOWY
Czas pracy 170 minut
ARKUSZ I
MAJ
ROK 2005
Instrukcja dla zdającego
1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15stron.
Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu
nadzorującego egzamin.
2. Rozwiązania zadań zamieść w miejscu na to przeznaczonym.
3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym
tuszem/atramentem.
4. Nie używaj korektora.
5. Błędne zapisy przekreśl.
6. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.
7. Możesz korzystać ze słownika poprawnej polszczyzny
i słownika ortograficznego.
8. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający.
Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej
dla egzaminatora.
9. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL.
Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne
zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz właściwe.
Za rozwiązanie
wszystkich zadań
można otrzymać
łącznie
70 punktów
Część I – 20 pkt
Część II –50 pkt
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed
rozpoczęciem pracy
tylko
OKE Kraków,
O
KE Wrocław
PESEL ZDAJĄCEGO
KOD
ZDAJĄCEGO
2
Arkusz I
Część I – rozumienie czytanego tekstu
Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj zadania umieszczone pod nim. Odpowiadaj
tylko na podstawie tekstu i tylko
własnymi słowami
– chyba że w zadaniu polecono inaczej.
Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony. W zadaniach zamkniętych wybierz tylko jedną
z zaproponowanych odpowiedzi.
DZIKIE SŁÓWKA
1.
Na początku lat trzydziestych małżeństwo amerykańskich psychologów Winthrop i Luella
Kelloggowie postanowili sprawdzić eksperymentalnie, w jakiej mierze szympans wychowywany
w ludzkiej rodzinie i traktowany jak ludzkie dziecko zdolny będzie do porozumienia z ludźmi, być
może w ich własnym języku. Gdy przyszedł na świat ich własny syn Donald, „zaadoptowali” więc
młodą szympansicę, której nadali imię Gua. Małpa chowała się wraz z Donaldem. Jak pisze pół
żartem, pół serio Roger Fouts w swej książce „Najbliżsi krewni”, wydanej w Polsce w 1997 r.,
„na nieszczęście dla nauki przerwali nagle ten eksperyment, ponieważ – jak głosi plotka – pani
Kellogg zaniepokoiła się, kiedy Donald zaczął się szybciej uczyć mowy szympansiej niż Gua ludzkiej.
Ponoć syn Kelloggów wydawał przy stole pomruki, jakie te małpy wydają na widok jedzenia”. Taki
obrót sprawy nie powinien nikogo zaskoczyć. W końcu ludzie są jednak inteligentniejsi
od szympansów, więc jeśli Donald i Gua mieli jakąś szansę porozumienia, to raczej na warunkach
możliwych do akceptacji przez małpę.
2.
Doświadczenie Kelloggów miałoby zapewne lepsze widoki powodzenia w sytuacji odwrotnej:
gdyby ludzkie dziecko wychowywane było przez małpią rodzinę. Eksperyment tego rodzaju nie jest
jednak możliwy ze zrozumiałych względów.
3.
To, czego z moralnych względów nie można czynić z premedytacją, zdarza się jednak niekiedy
bez naszej woli. Opowieści o „dzikich dzieciach”, które utraciwszy kontakt z ludzkim społeczeństwem
wyrastały wśród zwierząt jako ich adoptowane potomstwo, były od niepamiętnych czasów
przedmiotem legend. Najsłynniejsza z nich głosi, że Rzym został założony w VIII wieku p.n.e. przez
bliźniaków Romulusa i Remusa, wykarmionych przez wilczycę.
4.
W dzisiejszym racjonalistycznym świecie fascynacja tzw. feralnymi dziećmi bynajmniej się nie
zmniejszyła, lecz jej motywy są, po części przynajmniej, poznawcze. Takie przypadki skrajnej izolacji
ludzkiego dziecka od społeczeństwa rzucić mogą wszakże pewne światło na zagadki „ludzkiej
natury”, będące przedmiotem gorących sporów naukowych. W grę wchodzą w końcu zasadnicze
pytania o rolę natury i kultury w kształtowaniu ludzkiej osobowości, naszych najgłębszych,
biologicznych instynktów, a także tajników niezwykłego procesu opanowywania przez dzieci sztuki
mowy, będącej, zdaniem wielu badaczy, fundamentalnym atrybutem człowieczeństwa.
5.
Legenda o powstaniu Rzymu, nawet gdyby przyjąć ją za fakt historyczny, nie ma w tym
względzie naukowej wartości, bowiem Romulus i Remus po zaspokojeniu głodu mlekiem wilczycy
zostali niebawem odnalezieni przez pasterza i dalej wychowali się już w ludzkim środowisku.
Podobnie odrzucić musimy opowieści o Tarzanie, wychowanym przez afrykańskie małpy,
czy Mowglim – dziecku indyjskiej dżungli, stworzonym w wyobraźni Kiplinga. Obaj oni wyrośli
na prawdziwych dżentelmenów i nie mieli specjalnych trudności z powtórną adaptacją
w cywilizowanym społeczeństwie. Rzeczywistość maluje obraz daleki od romantycznej fikcji.
We wszystkich potwierdzonych przypadkach ludzkich niemowląt od wczesnego wieku chowanych
przez zwierzęta powrót taki okazał się niemożliwy.
6.
Przypadków takich w przekazach historycznych odnajdujemy około pięćdziesięciu i wiele
z nich znanych już było twórcy systematyki żywych organizmów Karolowi Linneuszowi, który
wyróżnił w swej „Systema Naturae” dzikiego człowieka (
Homo sapiens ferus
) jako odrębny gatunek.
Opisał go jako „tetrapus, mutus, hirsutus” – czworonożny, niemy i kosmaty. Zapewne ze względu
na brak zręczności ludzkie dzieci rzadko adoptowane były przez małpy, których większość prowadzi
nadrzewny tryb życia. Zastępczymi rodzicami dzieci były najczęściej wilki, ale też lamparty oraz
rzekomo również owce, psy i niedźwiedzie.
7.
Historia tych ostatnich jest o tyle interesująca, że dotyczy ziem polsko-litewskich. Tak oto pisał
w swej „Historii Polski” Irlandczyk Bernard Connor, który pod koniec XVII w. służył jako nadworny
Egzamin maturalny z języka polskiego
3
Arkusz I
lekarz króla Jana III Sobieskiego: „Żadna część ziem rządzonych przez Króla Polski nie ma więcej
lasów i pustyń niż Litwa. Pośród nich jest bór długi na sto mil, w którym żyje lud bardzo dziki
i niewykształcony; choć litewska szlachta jest w większości bardziej uprzejma, mądrzejsza i bardziej
w towarzystwie przyjacielska niż nawet Polacy. Często mówiono mi na dworze, że wielekroć małe
dzieci karmione są i chowane przez niedźwiedzie, których jest wiele w litewskich lasach. [...] Dziecko
takie trzymane było w klasztorze za czasu mego tam pobytu, o czym wspomniałem w mym łacińskim
traktacie >>O zawieszeniu praw natury<<. Chłopiec ten miał lat około dziesięciu (jak wnosić można
z jego figury i oblicza); ciało jego było straszliwie zdeformowane i nie władał on ani mową,
ani rozumem. Chodził na czworakach i nie przypominał człowieka jak tylko budową ciała”.[...]
8.
Niemożność opanowania języka przez wyrosłe wśród zwierząt dzieci po przekroczeniu
pewnego krytycznego wieku ma dla dzisiejszej nauki doniosłe znaczenie. W 1967 r. Eric Lenneberg,
profesor na Uniwersytecie Cornella, wystąpił z hipotezą, że ludzkie dziecko przechodzi w swym
rozwoju okres, kiedy zdolne jest przyswoić sobie język z niezwykłą łatwością. Ten krytyczny okres
kończy się jednak z wejściem w wiek dojrzewania i człowiek, który swej szansy opanowania mowy
nie wykorzystał przed mniej więcej dwunastym rokiem życia, traci ją bezpowrotnie.
9.
Od tego czasu wśród psycholingwistów trwa nieustanny spór pomiędzy zwolennikami
i przeciwnikami tej hipotezy. Dziś raczej trudno o dzieci wychowane przez wilczyce. Zdarzają się
jednak, rzadko na szczęście, przypadki drastycznej izolacji od ludzkiego społeczeństwa dzieci
znajdujących się pod opieką własnych rodziców. Taką właśnie dziewczynkę znaleźli w 1970 r.
w Kalifornii pracownicy opieki społecznej.
10.
Genie, jak ją nazwano, miała w chwili uwolnienia 13 lat i przez większość tego czasu jej
psychicznie chory ojciec trzymał ją w zamknięciu nie pozwalając się odzywać. Choć nie szczędzono
żadnych dostępnych nauce środków, by przywrócić ją społeczeństwu, dalsze losy Genie nie były
szczęśliwe. Początkowo rozmaici badacze usiłowali wyrwać ją sobie nawzajem, by przeprowadzić
na niej badania i zrobić na tym naukową karierę. Gdy okazało się, że nie jest zdolna spełnić
pokładanych w niej oczekiwań, oddano ją z powrotem opiece społecznej i w końcu trafiła do rodziny
zastępczej, w której znów była traktowana jak uparte i złośliwe zwierzątko. Po krótkim okresie
postępu w opanowaniu mowy, zamilkła na zawsze.
11.
Badania, jakim poddano Genie, nie przyniosły definitywnej odpowiedzi na żadne podstawowe
pytania dotyczące procesu opanowywania języka przez ludzkie dzieci. Główną przyczyną
niepowodzenia był fakt, że to „naukowe doświadczenie” nie mogło być przeprowadzone w ściśle
kontrolowanych warunkach. Urągałoby to przecież wszelkim zasadom etyki. W dawnych wszakże
czasach, gdy wrażliwość ludzi była może mniejsza, eksperymenty takie jednak podobno
podejmowano. Jak głosi legenda, egipski faraon Psamtik, władający w VII wieku p.n.e., oddał parę
niemowląt pod opiekę pasterza, nakazując mu trzymać je w pełnej izolacji i nie odzywać się do nich
ani słowem pod groźbą śmierci. Pierwszym jakoby słowem, jakie tak chowane dzieci spontanicznie
wyartykułowały, było słowo oznaczające „chleb” w języku frygijskim, co usatysfakcjonowało wielce
władcę jako dowód, że jest to naturalny i odwieczny język ludzkości.
12.
W czasach nam bliższych podobne okrutne eksperymenty podejmowali europejscy
monarchowie – w XIII w. cesarz Świętego Imperium Rzymskiego Narodu Niemieckiego Fryderyk II,
zaś 300 lat potem szkocki król Jakub. Jak pisze współczesny mu kronikarz, „wysłał on na wyspę
niemą kobietę, oddał jej dwójkę małych dzieci i zapewnił im wszelkie życiowe potrzeby. Chciał tym
sposobem dowiedzieć się, jakim językiem mówić będą dzieci, gdy dorosną. Niektórzy powiadają,
że stały się one biegłe w hebrajskim, lecz co do mnie, to powtarzam tylko to, co mi powiedziano”.
13.
Wydaje się, że ta powściągliwość kronikarza była całkowicie uzasadniona.
(Tekst opracowany na podstawie: Krzysztof Szymborski
Dzikie słówka,
„
Polityka”, 4 maja 2002)
Egzamin maturalny z języka polskiego
4
Arkusz I
Zadanie 1.
(1 pkt)
Tytuł artykułu Krzysztofa Szymborskiego jest:
A. metaforą.
B. hiperbolą.
C. apostrofą.
D. sentencją.
Zadanie 2.
(1 pkt)
W jakim celu małżeństwo Kelloggów przeprowadziło eksperyment opisany przez autora
w akapicie 1.?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 3.
(1 pkt)
Wyjaśnij, dlaczego czasownik „zaadoptowali”, którym autor posługuje się przy okazji
opisywania eksperymentu Kelloggów, jest wzięty w cudzysłów.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 4.
(1 pkt)
W kontekście akapitu 4. wyjaśnij określenie „feralne dzieci”.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 5.
(1 pkt)
W akapicie 5. występuje sformułowanie „romantyczna fikcja”. Wypisz z akapitu 4.
wyrażenie o znaczeniu przeciwstawnym do tego sformułowania.
.......................................................................................................................................................
Zadanie 6.
(1 pkt)
Na podstawie akapitu 4. wyjaśnij, co zdaniem wielu badaczy jest „fundamentalnym atrybutem
człowieczeństwa”.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z języka polskiego
5
Arkusz I
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 7.
(2 pkt)
Co łączy postaci Romulusa i Remusa, Tarzana oraz Mowgliego? Odpowiedz na podstawie
akapitu 5.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 8.
(1 pkt)
W akapicie 5. autor pisze: „Legenda o powstaniu Rzymu [...] nie ma w tym względzie
naukowej wartości”. Które informacje z akapitów 4.,5. pozwalają na takie stwierdzenie?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 9.
(1 pkt)
Na podstawie akapitu 6. sformułuj tezę, której uzasadnieniem jest akapit 7.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 10.
(2 pkt)
W jakim celu autor artykułu w akapicie 6. przywołuje postać twórcy systematyki żywych
organizmów – Karola Linneusza?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z języka polskiego
[ Pobierz całość w formacie PDF ]