Teorie osobowości - Lindzei ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Teorieosobowo�ciNASZYM NAUCZYCIELOM I PRZYJACIO�OMGordonowi W. AllportowiHenry'emu A. MurrayowiEdwardowi C. TolmanowiCaluin S. HaliGardner LindzeyTeorieosobowo�ciWarszawa 1998Wydawnictwo Naukowe PWNZ orygina�u:Theories of PersonalityAuthorized translation from English language edition published by:John Wiley and Sons, New York � Chichester � Brisbane � Toronto � SingaporeAli rights reservedCopyright � 1957, 1970, 1978, by John Wiley and Sons, Inc.Prze�o�yliJoanna Kowalczewskarozdzia�y: 1, 4, 8, 9, 10J�zef Radzickiprzedmowy, rozdzia�y: 2, 3, 5, 6, 7, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17Projekt ok�adkiMa�gorzata FilewRedaktorBarbara DmowskaRedaktor technicznyStanis�awa RzepkowskaKorektaZesp�� Copyright for the Polish editionby Pa�stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990ISBN 83-01-09240-8Wydawnictwo Naukowe PWN SAWydanie trzecieArkuszy drukarskich 41,0Druk uko�czono we wrze�niu 1998 r.Druk i oprawa: Rzeszowskie Zak�ady GraficzneRzesz�w, ul. pik. L. Lisa-Kuli 19. Zam. 921/98PRZEDMOWA DO WYDANIATRZECIEGONiniejsze wydanie Teorii osobowo�ci zawiera wiele nowych element�w. Najwa�niejszanowo�� polega na dodaniu dw�ch nowych rozdzia��w, z kt�rych jeden po�wi�cony jestwsp�czesnej teorii psychoanalitycznej, a drugi psychologii Wschodu. Pierwszy opisujeniekt�re zmiany, jakie zasz�y w teorii psychoanalitycznej i zwi�zanych z ni� badaniachod czasu �mierci jej tw�rcy Zygmunta Freuda. Szczeg�ln� uwag� po�wi�cono w tymrozdziale donios�emu wk�adowi, jaki wni�s� w t� teori� Erik H. Erikson.Ze wzgl�du na coraz wi�ksze zainteresowanie my�l� Wschodu, uznali�my, �eprzedstawienie og�lnego zarysu teorii osobowo�ci powsta�ej na Wschodzie oraz jejwp�ywu na psychologi� zachodni� b�dzie stosowne i na czasie. Mieli�my to szcz�cie,�e uda�o si� nam nak�oni� Daniela Golemana, autorytet w dziedzinie psychologiiWschodu, by napisa� dla nas ten rozdzia�.Inn� nowo�ci� jest zmiana kolejno�ci rozdzia��w. Teorie o orientacji klinicznejzgrupowano w pierwszej po�owie ksi��ki, a teorie reprezentuj�ce bardziej eksperymen-talne i ilo�ciowe podej�cie w drugiej.Rozdzia�y, kt�re wyst�powa�y w drugim wydaniu tej ksi��ki, zosta�y w mniejszymlub wi�kszym stopniu zmodyfikowane, rozszerzone lub skondensowane. W ka�dymz nich starali�my si� om�wi� wszystkie g��wne prace teoretyczne i badawczeopublikowane od czasu ukazania si� drugiego wydania.Nasi wydawcy do�o�yli wszelkich stara�, aby�my otrzymali atrakcyjnie zaprojek-towan� ksi��k�, z wyra�nie wyodr�bnionymi nag��wkami rozdzia��w i podroz-dzia��w, u�atwiaj�cymi lektur�. W wydaniu tym po raz pierwszy zamieszczonofotografie wybitnych teoretyk�w.Wiele os�b udzieli�o nam znacznej pomocy. Erik Erikson przeczyta� cz��rozdzia�u 3 po�wi�con� jego pogl�dom i wysun�� liczne sugestie pomocne w jejudoskonaleniu. Medard Boss dostarczy� nam informacji dotycz�cych jego prac od1970 roku, a Jason Aronson i Paul J. Stern udost�pnili nam r�kopisy angielskichprzek�ad�w dw�ch nowych ksi��ek Bossa. Raymond B. Cattell i Burrhus F. Skinnerpodali nam, kt�re ze swych ostatnich prac uwa�aj� za najwa�niejsze. John Loehlini Janet T. Spence raz jeszcze oddali nam znaczne us�ugi, przegl�daj�c rozdzia�ydotycz�ce odpowiednio teorii czynnikowej i teorii S � R. Jim Mazur wni�s� podobnywk�ad w przygotowanie rozdzia�u po�wi�conego teorii wzmacniania sprawczego.6 Przedmowa do wydania trzeciegoWilliam McGuire z Princeton University Press i Janet Dallet z C.G. Jung Clinicw Los Angeles pomogli w opracowaniu rozdzia�u o teorii Junga. Vernon J. Nordbyprzyczyni� si� do powstania nowego rozdzia�u dotycz�cego wsp�czesnej teoriipsychoanalitycznej. Ruth Wylie dostarczy�a nam nie opublikowane materia�y dowykorzystania w rozdziale po�wi�conym Rogersowi. Rosemary Wellner s�u�y�a namrad� jako do�wiadczona redaktorka, Gen Carter pom�g� nam bardzo w ostatecznymprzygotowaniu znacznej cz�ci r�kopisu. Gardnerowi Lindzeyowi u�atwi�a prac�subwencja przyznana przez Center for Advanced Study in the Behavioral Sciences.Cahin S. HaliGardner LindzeyPRZEDMOWA DO WYDANIADRUGIEGOW ci�gu trzynastu lat, jakie min�y od ukazania si� pierwszego wydania Teoriiosobowo�ci do chwili opublikowania niniejszego wydania, dokona�o si� w teoriiosobowo�ci wiele zmian. �mier� uszczupli�a zast�p wybitnych teoretyk�w; w latachtych zmarli: Angyal (1960), Jung (1961), Goldstein (1965) i Allport (1967). Niekt�reteorie zosta�y w istotny spos�b zmodyfikowane i rozwini�te przez swych tw�rc�w.Wszystkie teorie w mniejszym lub wi�kszym stopniu dostarcza�y inspiracji do dalszychbada� empirycznych. Jeszcze wa�niejsze jest to, �e pojawi�y si� nowe koncepcje, kt�rezas�uguj� na uwag�.Rozpatrzymy te nowe koncepcje. Trudno by�o rozstrzygn��, kt�re z nowych teorii,jakie pojawi�y si� od 1957 roku, nale�a�oby tu om�wi�. Niewielu czytelnik�w b�dziezdecydowanie przeciwnych wyborom, jakich dokonali�my. Zar�wno zwolennicy, jaki przeciwnicy Skinnera zgodz� si�, �e jego stanowisko (czy o�mielimy si� nazwa� jeteori�?) wywar�o powa�ny wp�yw na psychologi� ameryka�sk� i nie powinno si� go tupomin��. Nie mo�emy te� ignorowa� donios�ego wk�adu Europy w teori� osobowo�ci.Psychologia egzystencjalna w ostatnich latach uzyska�a poka�n� liczb� zwolennik�wnie tylko w swych rodzinnych stronach, w Europie, lecz tak�e w Stanach Zjed-noczonych. Jest ona jednym z g��wnych nurt�w rozwijaj�cego si� bujnie ruchuhumanistycznego. Chocia� dokonany przez nas wyb�r nie mo�e budzi� znacznychzastrze�e�, to jednak przewidujemy sprzeciwy z powodu pomini�cia niekt�rych teorii,zw�aszcza teorii Piageta i teorii poznawczej. Obu po�wi�ciliby�my wiele uwagi i obiezosta�yby w��czone do tego tomu, gdyby pozwoli�a na to jego obj�to��. Ostatecznadecyzja zosta�a oparta na kryterium �cis�ego zwi�zku danej teorii z teori� osobowo�ci.Stanowisko Skinnera i psychologia egzystencjalna spe�niaj�, wed�ug nas, to kryteriumnieco lepiej ni� piagetowska teoria rozwoju i teoria poznawcza.Ograniczona obj�to�� ksi��ki wymaga�a r�wnie� pewnych skr�t�w. G��wnymreprezentantem teorii czynnikowej jest obecnie Cattell. Eysenck, kt�ry w pierwszymwydaniu zajmowa� to miejsce wsp�lnie z Cattellem, w coraz wi�kszym stopniu skupiaswe zainteresowania na teorii zachowania i z tego wzgl�du wyst�puje zar�wnow rozdziale po�wi�conym teorii czynnikowej (rozdzia� 10), jak i w rozdzialedotycz�cym teorii bod�ca � reakcji (rozdzia� 11). Teori� biospo�eczn� Murphy'egousun�li�my, cho� niech�tnie, z tego powodu, �e jest to teoria eklektyczna i wobec tego8 Przedmowa do wydania drugiegojej g��wne idee s� wystarczaj�co przedstawione w innych rozdzia�ach. Wszystkiepozosta�e rozdzia�y zosta�y zaktualizowane. W niekt�rych (zw�aszcza po�wi�conychAllportowi, teorii czynnikowej, teorii S � R oraz Rogersowi) wprowadzono znacznezmiany, w innych potrzebne by�y mniejsze modyfikacje.Struktura rozdzia��w nie zosta�a zmieniona. Wszystkie stanowiska zaprezen-towano w pozytywnym �wietle. Do�o�yli�my wszelkich stara�, aby jasno i dok�adnieprzedstawi� zasadnicze aspekty ka�dej teorii.Mieli�my wielkie szcz�cie, �e uda�o si� nam nak�oni� Burrhusa F. Skinnerai Medarda Bossa, kt�rych koncepcje zosta�y przedstawione w dw�ch nowychrozdzia�ach (12 i 14), aby przeczytali i skomentowali to, co napisali�my o ichpogl�dach. W przygotowaniu nowego rozdzia�u o skinnerowskiej teorii wzmocnieniasprawczego oraz w zmodyfikowaniu rozdzia��w po�wi�conych teorii S�R i teoriomczynnikowym znacznie pomogli nam: Richard N. Willton, Janet T. Spence i John C.Loehlin. Jeste�my tak�e wdzi�czni G. Williamowi Domhoffowi, Kennethowi MacCor-quodalle'owi i Josephowi B. Wheelwrightowi, kt�rzy wnie�li istotny wk�ad w modyfi-kacj� tych rozdzia��w. Florence Strong i Allen Stewart w�o�yli wiele pracy w korekt�tekstu i sporz�dzenie indeks�w.Cahin S. HaliGardner LindzeyPRZEDMOWA DO WYDANIAPIERWSZEGOPomimo wzrostu zainteresowania psycholog�w teori� osobowo�ci brak jest ksi��ki,w kt�rej student m�g�by znale�� przegl�d istniej�cych teorii osobowo�ci. Niniejszytom ma na celu wype�nienie tej luki. Prezentuje on zwi�z�e, ale jednak do��wyczerpuj�ce charakterystyki g��wnych wsp�czesnych teorii osobowo�ci, napisanena poziomie trudno�ci stosownym dla student�w wy�szych uczelni. Ksi��ka dajestudentowi szczeg�owy przegl�d teorii osobowo�ci, a jednocze�nie pozwala mu czyta�oryginalne prace �r�d�owe z lepszym zrozumieniem i wi�ksz� �atwo�ci�. Mamynadziej�, �e tom ten b�dzie pe�ni� w dziedzinie osobowo�ci funkcj� podobn� do tej, jak�w dziedzinie uczenia si� pe�ni ksi��ka Hilgarda Theories of learning.Jakie teorie powinny zosta� w��czone do tomu po�wi�conego teorii osobowo�ci?Aczkolwiek nie�atwo okre�li� dok�adnie, czym jest teoria osobowo�cijeszcze trudniejustali�, kt�re z tych teorii s� najwa�niejsze. Jak stwierdzamy w pierwszym rozdziale,jeste�my gotowi uzna� ka�d� og�ln� teori� zachowania za teori� osobowo�ci. Przyokre�laniu wa�no�ci teorii opierali�my si� przede wszystkim na naszej ocenie wp�ywu,jaki dana teoria wywar�a na badania i koncepcje psychologiczne. W tej z�o�onej ocenieuwzgl�dniono tak�e kwesti� odmienno�ci. Gdy dwie teorie (lub wi�ksza ich liczba)wydawa�y si� nam bardzo podobne, w�wczas albo omawiali�my je w jednym rozdziale,albo wybierali�my jedn� z tych teorii, by skoncentrowa� si� na niej z pomini�ciempozosta�ych. Je�li przyjmie si� te og�lne kryteria wa�no�ci i odmienno�ci, toprawdopodobnie b�dzie ma�o zastrze�e� wobec poszczeg�lnych teorii, kt�re zdecydo-wali�my si� uwzgl�dni� w niniejszej ksi��ce.Mniej jednomy�lnie mog� by� przyj�te nasze decyzje dotycz�ce pomini�cianiekt�rych teorii. W�r�d tych teorii godne uwagi s�: teoria hormiczna McDougalla,teoria r�l, teoria styczno�ci Guthriego, behawioryzm celowo�ciowy Tolmana orazniekt�re niedawno powsta�e teorie, takie jak teorie Davida McClellanda, Jul... [ Pobierz całość w formacie PDF ]