Test na maturze

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Test na maturze
Ucz się z
Wiedza do testu na maturze
Tekst będzie miał około
1200 słów. Będzie współ-
czesny, publicystyczny
lub popularnonaukowy.
Nie może być literacki.
Test będzie składał się
z 12 – 16 pytań.
Test sprawdzający zrozumienie czytanego tekstu jest teraz obowiązkowym elementem
matury pisemnej z polskiego. Ogólnie postrzegany jako ta łatwiejsza część – przecież
znakomitą większość odpowiedzi da się wywnioskować z tekstu. Ale nie wszystkie – do
pewnej grupy pytań potrzeba wiedzy.
•
Celem pytań testowych jest sprawdzenie umiejętności czytania ze zrozumieniem: wy-
szukiwania żądanych informacji, definiowania pojęć, wyciągania wniosków, charak-
teryzowania nadawcy i odbiorcy.
•
Trzeba dokładnie wczytać się w pytania, bo każda nieprecyzyjna, niekoniecznie błęd-
na odpowiedź działa na niekorzyść ucznia.
•
Jeśli proszą nas o cytowanie, cytujemy, a nie streszczamy (po prostu przepisujemy jakiś
fragment tekstu), jeśli proszą nas o streszczenie, zreferowanie, nie przytaczamy słów z tekstu,
tylko próbujemy ubrać zawarte w nim myśli we własne słowa. Gdy polecają nam wymie-
nienie, powiedzmy, trzech czynników, wymieniamy trzy, a  nie dwa, pamiętamy też, że to,
co wypiszemy jako czwarty punkt nie zostanie już zaliczone jako odpowiedź...
Czy do testu można się przygotować?
Najczęściej będziecie proszeni o:
• Wymienienie funkcji tekstu
• Wskazanie jego nadawcy, odbiorcy
• Określenie tematyki tekstu, sprecyzowanie głównej idei
• Wskazanie i zacytowanie bądź streszczenie najistotniejszych fragmentów
• Definiowanie pojęć
• Nazwanie środków artystycznych występujących w danym tekście i określenie ich funkcji
• Oddanie toku myślenia autora, np. wskazanie wniosków
• Ocenienie temperatury emocjonalnej tekstu, obiektywizmu bądź subiektywizmu autora
• Nazwanie relacji pomiędzy fragmentami tekstu (zdaniami bądź akapitami) – np. mamy
określić, czy dany fragment zaprzecza innemu, potwierdza go, czy też jest rozwinięciem
myśli zawartej w poprzednim, a może fragmenty te w ogóle nie mają ze sobą związku?
Na ile
test sprawdza wiedzę?
Sprawdza, zwłaszcza z zakresu za-
gadnień teoretycznoliterackich –
trzeba orientować się w strukturze
tekstu, elementarnych zasadach
kompozycji. Ale tak naprawdę
głównym założeniem części testo-
wej jest sprawdzenie umiejętności
czytania tekstu. Potrzeba zatem
spostrzegawczości, uwagi, wnikli-
wości, ponieważ większość infor-
macji jest zawarta w tekście.
Powtórka wiedzy do testu
Aby przygotować się do rozwiązywania testu sprawdzającego zrozumienie czytanego
tekstu, trzeba mieć pewną porcję wiedzy teoretycznej. Ujęliśmy ją w 7 punktów.
1. Funkcje języka, formy wypowiedzi
Kto jest nadawcą, kto odbiorcą?
Takie właśnie pytanie może pojawić się w teście.
• Jak na nie odpowiedzieć?
• Jak szukać w tekście nadawcy i odbiorcy?
Przede wszystkim zwracajmy uwagę na zaimki i formy czasownika!
Nadawca
to zazwyczaj autor omawianego tekstu. Może się ujawniać poprzez formy 1. osoby liczby
pojedynczej czasowników:
„chcę”,
„widziałem”,
1
Najczęściej będziecie proszeni o:
Test na maturze
Ucz się z
„zrobię”,
a także poprzez zaimki:
„ja”,
„mnie”
itd.
Nadawca może się wypowiadać w imieniu całej zbiorowości (lub nadawcą będzie gru-
pa) – wówczas wystąpią zaimki:
„my”,
„nasze”,
a także czasowniki w 1. osobie liczby mnogiej:
„chcieliśmy”,
„musimy”.
Zastosowanie takich form może służyć także czemuś innemu – utożsamieniu z odbior-
cą (
„my”
).
Funkcje języka,
formy wypowiedzi
Przykład
funkcji informatywnej:
Funkcją ze zbioru A do zbioru B
nazywamy takie przyporządkowa-
nie, że każdemu elementowi zbioru
A przyporządkowany jest dokład-
nie jeden element zbioru B.
Elementy zbioru A są argumenta-
mi tej funkcji, a elementy zbioru B
– wartościami funkcji.
Odbiorca
ktoś, do kogo kierowany jest tekst. Zazwyczaj mamy do czynienia z odbiorcą
niezamierzonym, tzn. w wypowiedzi nie ma jednoznacznych wskazówek pozwalających
identyfikować odbiorcę. Jeśli nadawca kieruje tekst do konkretnej osoby, nazywamy ją
adresatem; wówczas znajdziemy w wypowiedzi konkretne informacje:
„Wy, młodzi, nie znacie jeszcze życia”,
„Drogi Adamie, zapomnij o moich uwagach”.
Odbiorcą może być jedna osoba, ale też cała zbiorowość, np. wszyscy czytelnicy albo
konkretna grupa: młodzież, studenci, kobiety…
Przykład
funkcji ekspresywnej:
Jak te kanalie, Żydy, cisną się na
Krakowskie Przedmieście! Nie mógł-
by to parch jeden z drugim pilno-
wać się Nalewek i Świętojerskiej.
(Wypowiedź bohatera
Lalki
Bolesława
Prusa)
Określ funkcje danego tekstu
Przykład
funkcji impresywnej:
Każda wypowiedź (także analizowany na maturze tekst) służy porozumieniu między
nadawcą a odbiorcą, czyli pełni
funkcję komunikatywną
. Ma ona różne odmiany w za-
leżności od celu wypowiedzi:
Palenie surowo wzbronione.
Uprasza się o niepalenie.
Nie pal, proszę.
Czy mógłbyś nie palić w tej chwili?!
Funkcja informatywna
– informuje, czyli przekazuje informacje – i to na nich skupia się
uwaga odbiorcy. Rozpoznajemy ją po takich cechach, jak:
•
brak słownictwa oceniającego i nacechowanego emocjonalnie,
•
brak środków stylistycznych (porównań, metafor itp.),
•
zdania oznajmujące (zazwyczaj złożone),
•
rzeczowość, precyzyjność,
•
spójność,
•
pojawianie się pojęć, terminów,
•
wskazywanie konkretnych przykładów.
Przykład
funkcji poetyckiej:
Noc jak bas
Księżyc wysoko jak sopran,
gość u chmur ośnieżających drzewa
zima, zima,
jaka tam zima!
Skoro jak majowy słowik śpiewa.
(
Sanie
Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego)
Funkcja ekspresywna
– wyraża emocje.
Cechy takich tekstów to na przykład:
•
obecność słów nacechowanych emocjonalnie (zdrobnienia, zgrubienia),
•
zdania wykrzyknikowe,
•
środki stylistyczne (np. epitety, apostrofy).
Rzadko występują teksty wyłącznie o tej funkcji (może ona dominować we fragmencie,
na przykład wypowiedzi bohatera).
Funkcja impresywna
– celem takiego tekstu jest wpłynięcie na poglądy, zachowanie
odbiorcy, nakłonienie go do konkretnych działań czy wybrania jakiejś postawy. Wystę-
puje bardzo często w różnych formach wypowiedzi: reklamach, hasłach, rozkazach, re-
gulaminach, także podaniach, poradnikach, instrukcjach… Funkcję tę znajdziemy tak-
że w przysłowiach:
„Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje” czy
„Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”,
W publicystyce, nawet literaturze pięknej, także znajdziemy funkcję impresywną, którą
cechuje pojawianie się:
2
Funkcja informatywna
Funkcja ekspresywna
Funkcja impresywna
Test na maturze
Ucz się z
•
czasowników w trybie rozkazującym (
„zastanów się”, „zobaczcie”
),
•
form kategorycznych (
„nie wolno”, „trzeba”, „powinniście”
),
•
słownictwa oceniającego (
„cudowny”, „beznadziejny”
).
Ta funkcja języka łączy się zawsze z informatywną (nawet slogan reklamowy informuje)
– trzeba umieć ocenić, która z nich dominuje. Skutecznemu nakłanianiu towarzyszy też
na ogół funkcja poetycka języka (np. środki artystyczne).
Przykład
funkcji fatycznej:
Dzień dobry. Czy dobrze mnie
państwo słyszą? Witam serdecznie.
Przykład
funkcji stanowiącej:
Funkcja poetycka
– czytelnik zwraca uwagę nie tylko na przekaz, ale też na formę, która
ma wzruszać, zachwycać. Podstawowa cecha to obecność różnorodnych środków styli-
stycznych, zaskakiwanie odbiorcy. Funkcja ta występuje nie tylko w literaturze pięknej,
ale wszędzie tam, gdzie nadawca dąży do przełamania schematów językowych, „odświe-
żenia” języka – w żartach, przysłowiach itp.
Może być obecna we fragmentach tekstu analizowanego na egzaminie maturalnym.
Niniejszym zamykam posiedzenie.
Przykład
funkcji magicznej:
Funkcja fatyczna
– jej celem jest nawiązanie i podtrzymanie kontaktu (wszelkie
„dzień
dobry”, „aha”…
). Nie należy do najważniejszych i z pewnością nie dominuje w dłuż-
szej wypowiedzi. Jej obecność wiele mówi o relacjach między nadawcą a odbiorcą
(np.
zacieśnienie kontaktu
), pomaga upodobnić tekst do rozmowy.
A niech was wszyscy diabli!
(Wypowiedź Felicjana – bohatera
Moralności
pani Dulskiej
Gabrieli Zapolskiej)
Celem niektórych wypowiedzi nie jest wcale nawiązywanie kontaktu z odbiorcą, ale
oddziaływanie na otaczający świat.
•
Funkcja stanowiąca
Funkcja magiczna
– wszelkie zaklęcia, przekleństwa itp. Teksty o tych funkcjach poja-
wiają się raczej rzadko.
Rozpoznaj formę wypowiedzi
Esej
• jest to szkic filozoficzny, naukowy, krytyczny czy moralistyczny, zazwyczaj pisany prozą,
• cechuje go swobodna kompozycja: nie kończy się jednoznaczną oceną problemu (wy-
wód otwarty), nie ma zamiaru wyczerpać tematu,
• eksponuje subiektywny punkt widzenia,
• wymaga od autora erudycji (oczytania, wszechstronnej wiedzy),
• przedstawia problem w sposób kunsztowny, z dbałością o piękno języka (występują
środki stylistyczne, konkretne przykłady, elementy retoryczne itp.).
Uwaga!
Teksty wybierane do testów maturalnych bardzo często są właśnie esejami.
Co mają ze sobą wspólnego jabłko i Gioconda, wieża Eiffla i swastyka? Pozornie nic.
A przecież są owocem nieoczekiwanych skojarzeń. Odpowiedzią wyobraźni na sygnały
wysyłane z otoczenia. Już w raju wszystko było symboliczne. I jabłko, i wąż, i drzewo
wiadomości. Pierwsi ludzie, pierwsze symbole. Od początku historii ludzkości te umowne
znaki towarzyszą człowiekowi.
(fragment tekstu W. Pilawskiej
Przejrzysty język symboli
)
Reportaż
• gatunek publicystyczny, niekiedy zbliżający się do literatury pięknej, przedstawia
wydarzenia, których autor był uczestnikiem lub świadkiem,
• występuje w wielu różnych odmianach, np. reportaż sądowy, podróżniczy, wojenny,
społeczno-obyczajowy itd.
Bukowsko: kury grzebią w ogródkach, mężczyźni piją pod sklepem kolejne wino, biją
dzwony na niedzielną sumę. Ludzie żyją tu z niewielkich gospodarstw. Kiedyś pracowa-
li w sanockim Autosanie i Stomilu. Dziś jeżdżą na saksy do Stanów Zjednoczonych,
Włoch i Niemiec.
(…)
– We wsi nic się nie dzieje – mówi Wioletta.
(fragment reportażu A. Fostakowskiej z 
Gazety Wyborczej
)
3
Funkcja poetycka
Funkcja fatyczna
Funkcja stanowiąca
– tekst zmienia coś w rzeczywistości pozajęzykowej (np. słowa
„Ogłaszam was mężem i żoną”
czy
„Zwalniam pana z pracy”
).
•
Funkcja magiczna
Funkcja stanowiąca
Funkcja magiczna
Esej
Reportaż
Test na maturze
Ucz się z
Felieton
• gatunek publicystyczny, zazwyczaj mówi o aktualnych problemach społecznych, oby-
czajowych, kulturalnych, jest subiektywnym komentarzem do nich,
•
wykorzystuje fikcję literacką, żart, kpinę,
•
często pisany jest stylem gawędziarskim, pozwalającym na lepsze nawiązanie kon-
taktu z czytelnikiem,
•
gatunek związany z rozwojem prasy,
•
pojawia się cyklicznie.
Nie życzę źle ministrowi Zakrzewskiemu. Przeciwnie – dobrze mu życzę, ale dobrze mu
nie wróżę. Co on może zrobić, jeśli chce podnieść poziom kultury? Przecież poziom ten
się nie podniesie, jeśli film „Ogniem i mieczem” zdobędzie Oscara, a nawet gdyby, film
nie będzie przez to lepszy, tylko Oscar będzie gorszy.
(fragment felietonu S. Tyma z czasopisma
Wprost
)
2. Zagadnienia dotyczące stylu
Jak rozpoznać styl tekstu?
Pytania o styl pojawiają
się często w zadaniach
maturalnych.
Język literacki
Nazwa ta nie oznacza języka literatury, ale odmianę języka (zwaną inaczej ogólną lub
kulturalną), która jest znana wszystkim wykształconym Polakom, używana w szkołach
czy środkach masowego przekazu, podlega normom poprawnościowym. Oprócz niej
istnieją w języku różne odmiany terytorialne (np. dialekty), zawodowe czy środowisko-
we. Właśnie językiem literackim są pisane teksty poddawane analizie w testach matu-
ralnych. Pytania testowe mogą dotyczyć raczej tego, co wykracza poza tę odmianę języ-
ka, np. wyszukania w tekście regionalizmów czy specjalistycznych terminów.
Styl
Pojęcie węższe od języka: spośród wszystkich środków językowych autor wypowiedzi wy-
biera te, które są według niego najbardziej przydatne, najlepiej wyrażają myśli. Na ten
dobór wpływ mają okoliczności wypowiedzi (np. jej cel). Stylem nazwiemy też ogół środ-
ków językowych charakterystycznych dla konkretnego autora, epoki, utworu literackiego.
Gdyby pytanie testowe nakazywało opisanie stylu danego tekstu, trzeba zbadać, ja-
kie elementy językowe występują częściej – mogą powtarzać się jakieś słowa, formy (np.
zdrobnienia), konstrukcje (np. zdania pytające).
Język potoczny/styl potoczny
Przykład
stylu potocznego
Najswobodniejsza odmiana języka, znana wszystkim Polakom i służąca do porozumie-
wania się w codziennych sprawach. W analizowanych na maturze tekstach mogą się
pojawiać słowa czy sformułowania występujące w tej odmianie języka (np. zawracanie
głowy, wcinać lody, cudem wyparowały, kupować ciuchy).
Swen jakoś jednocześnie okrasił
mnie i sobie. Łychą smalcu
(...).
I złapał sok. Malinowy. Nie. Chyba
wiśniowy. Lunął na te smalce, na
makarony. Coś krzyknąłem. Ale on
zaczął jeszcze dolewać. Natychmiast
zaczęliśmy to żreć. I to szybko.
(Miron Białoszewski,
Pamiętnik z powstania warszawskiego)
Charakterystyczne cechy języka potocznego to:
•
obecność słownictwa nacechowanego emocjonalnie (zdrobnień, zgrubień),
•
stałe związki frazeologiczne,
•
występowanie licznych zaimków – ten, tu, ktoś, gdzieś itp.,
•
liczne powtórzenia,
•
swobodna składnia:
zdania urywane, eliptyczne, wtrącone, równoważniki zdań, ograniczona liczba spójni-
ków; niemal nie występują zdania wielokrotnie złożone czy imiesłowy przysłówkowe
uprzednie,
•
częste występowanie środków językowych służących funkcji fatycznej (nawiązaniu
i podtrzymaniu kontaktu), np. form wołacza.
4
Felieton
Felieton
Test na maturze
Ucz się z
Styl przemówień (styl retoryczny)
Przykład stylu retorycznego
Występuje w odmianie mówionej języka, w takich formach, jak przemówienia, kazania
itp. Występują w nim sformułowania pozwalające na nawiązanie kontaktu z odbiorcą
(słuchaczem), ale też środki językowe typowe raczej dla stylu artystycznego, pozwalają-
ce wyrazić myśli w sposób kunsztowny, niekiedy podniosły.
Wielce Szanowny Panie Marszałku!
Panowie Posłowie! Przede wszyst-
kim chciałem bardzo serdecznie
podziękować za zaproszenie na tę
komisję. Jest to dla mnie i zaszczyt,
i powód do optymizmu, dlatego że
sprawa, o której będę mówił, jest
i dla redakcji, w której pracuję, i dla
mnie osobiście sprawą w sposób
dramatyczny bulwersującą.
(…)
W tej sprawie, wielce szanowni pa-
nowie posłowie, są fakty i są hipo-
tezy
. (…)
Wybitni przedstawiciele
środowiska filmowego zabrali w tej
sprawie głos. Jedna z przedstawi-
cielek tego środowiska, osoba zna-
na i szanowana, zapewnia, że Lew
Rywin jest człowiekiem uczciwym,
bo tych pieniędzy on nie chciał dla
siebie. No to dla kogo on je chciał?
Niech ta pani mi odpowie na pyta-
nie: Czy uczciwym jest żądanie ła-
pówki dla jakiejkolwiek grupy rzą-
dzącej, niezależnie od tego, z jakie-
go środowiska politycznego się wy-
wodzi?
(…)
Proszę Szanownej Ko-
misji! Poza wymiarem konkretnym
ta sprawa, niech mi wolno będzie
powiedzieć, ma wymiar bardziej
ogólny. Ta sprawa ujawnia głęboki
konflikt, który dzieli Polskę, który
dzieli nas, Polaków. Ten podział bie-
gnie pomiędzy Polską ludzi uczci-
wych a Polską skorumpowaną,
Polską łapówek, Polską mętnej, za-
gmatwanej mafijnej kombinacji.
Tak, to są dwie różne Polski.
(Wypowiedź Adama Michnika na podstawie ste-
nogramu z 5. posiedzenia Komisji Śledczej do
zbadania ujawnionych w mediach zarzutów do-
tyczących przypadków korupcji podczas prac
nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji –
(SRTV) – w dniu 8 lutego 2003 r.)
Do częściej występujących w tekstach, a także w pytaniach testowych należą:
Apostrofa
Apostrofa
Bezpośredni zwrot do adresata. Gdy kierowana jest nie do adresata rzeczywistego, ale
np. upersonifikowanej idei czy bóstwa, może sprawiać, że wypowiedź będzie bardziej
podniosła, nabierze charakteru literackiego. W innym przypadku służy nawiązaniu bez-
pośredniego kontaktu z odbiorcą wypowiedzi:
„Zamknij oczy i wyobraź sobie…”.
Pytanie
Nazwiemy je retorycznym, jeśli jego celem jest budzenie refleksji, wyrażanie emocji:
„Jednostka wpleciona w system rozmaitych więzi społecznych, (…) zagrożona rozma-
itymi represjami choćby tylko w postaci społecznej dezaprobaty – czyż obraz ten nie
wydaje się nam koszmarny?”.
Niekiedy służy ono porządkowaniu toku rozumowania (prowadzi do pointy):
„Kim miał być szalony Don Kichot? Spadkobiercą romantyzmu”.
Obecność pytań w analizowanym tekście może:
•
porządkować tok myślowy,
•
urozmaicać styl tekstu,
•
zwracać uwagę czytelnika na jakiś problem,
•
pomagać w nawiązaniu kontaktu z odbiorcą (budzić jego ciekawość).
Zdanie wykrzyknikowe
Łatwy do rozpoznania środek stylistyczny, którego podstawowym celem jest wyraża-
nie emocji (zdziwienie, zaskoczenie, zachwyt itp.). Może także urozmaicać stylistykę
tekstu („przerywa” tok wypowiedzi), niekiedy pomaga wyeksponować jakąś kwestię,
zwrócić na nią uwagę czytelnika. Aby stwierdzić, jaką funkcję pełni dane zdanie wy-
krzyknikowe, należy dokładnie się przyjrzeć, w jakim kontekście ten środek językowy
pojawia się w tekście.
Styl naukowy
Charakterystyczny dla dzieł specjalistycznych, podręczników itp., cechują go:
•
brak środków artystycznych i nacechowanych emocjonalnie,
•
dążenie do jednoznaczności i precyzji,
•
terminologia naukowa, symbole, wzory itp.
Elementy tego stylu – zwłaszcza terminy naukowe – mogą pojawiać się także w wypo-
wiedziach innego typu niż naukowe, np. w esejach. Pytania testowe mogą dotyczyć wła-
śnie umiejętności rozpoznania ich w tekście. Oto przykłady takich sformułowań wypisa-
nych z jednego z zadań: zorganizowane narzędzia przemocy, zachowania altruistyczne,
nurt myśli chrześcijańskiej, konstrukcje filozoficzne.
Synonimy, antonimy
•
Synonim
– wyraz bliskoznaczny
trawa – ruń,
ubranie – szaty
kolorowy – wielobarwny
•
Antonim
– wyraz o przeciwnym znaczeniu
wąski – szeroki
odwaga – tchórzostwo
5
Do częściej występujących w tekstach, a także w pytaniach testowych należą:
Apostrofa
Pytanie
Pytanie
Obecność pytań w analizowanym tekście może:
Zdanie wykrzyknikowe
Styl naukowy
Synonimy, antonimy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]