Teoretyczne podstawy ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
TEORETYCZNE PODSTAWY
KSZTAŸCENIA
Prowadzący:
prof. Kazimierz śegnałek
Wykład I (24.10.2012)
Egzamin w formie testowej z treści wykładowej i być moŜe z treści ćwiczeniowych.
Literatura:
1. Wincenty Okoń,
Wprowadzenie do dydaktyki oglnej
.
2. Czesław Kupisiewicz,
Dydaktyka oglna
.
3. Czesław Kupisiewicz,
Podstawy dydaktyki oglnej
.
4. Kazimierz śegnałek,
Dydaktyka oglna. Wybrane zagadnienia
.
5. Prace Franciszka Bereźnickiego.
6. Józef Półturzycki,
Dydaktyka dla nauczycieli
.
D
YDAKTYKA JAKO NAUKA PEDAGOGICZNA
.
Dydaktyka –
z łac.
Didaktikos
– ‘pouczający’,
didasko
– ‘uczę’; 1) nauka o nauczaniu i uczeniu się. Jest systemem
poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez, dotyczących procesu zaleŜności i prawidłowości nauczaniauczenia się
oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka. 2) Dydaktyka zajmuje się analizą wszelkiego uczenia się i
nauczania organizowanego w sposób świadomy, systematyczny i planowy, a więc analizą wszystkich czynności
składających się na proces nauczaniauczenia się oraz bada warunki niezbędne do jego występowania (treść,
organizacja, środki), a takŜe róŜnorakie, względnie trwałe, wyniki i skutki tych czynności. 3) Przedmiotem badań
dydaktyki jest proces nauczaniauczenia się, łącznie z czynnościami, które wywołują go, warunkami, w jakich przebiega,
a takŜe rezultatami, do których prowadzi.
Nazwę „dydaktyka” po raz pierwszy uŜyto na terenie Niemiec w XVII wieku (
1613 r.
) w dziele
Krzysztofa Helwiga i
Joachima Junga
, jednak juŜ wcześniej rozwijana była problematyka kształcenia, juŜ w antycznej Grecji, czy Rzymie
wielu myślicieli stawiało sobie pytanie „Jak skutecznie uczyć?”; skuteczność nauki mierzono w poziomie osiągnięcia
zamierzonego/postawionego celu nauczania; zastanawiano się, jak dobrze kształcić, jednak nie powstawały konkretne
podręczniki traktujące na ten temat, pierwszy został napisany przez Rzymianina
Kwintyliana
(
O mwcy
), dotychczas
tego typu porady przekazywano ustnie, czynił tak m.in. znany grecki filozof
Demostenes
.
Nawet w wiekach średnich powstawały róŜnego rodzaju prace dotyczące problematyki kształcenia, którym zajmowali się
duchowni. Jednak za początek dziedziny „dydaktyki” uwaŜa się właśnie XVII wiek. W swoich działach robił to równieŜ
Jan Amos Komeński
(Czech, urodzony na Morawach), jednym w jego przykładów jest
Didactica Magna
(
Wielka
Dydaktyka
)
–
uniwersalna sztuka nauczania wszystkich o wszystkim
, tak właśnie Komeński tłumaczyć pojęcie
„dydaktyki”.
O dydaktyce nie moŜna jednak mówić w tym okresie (XVII w.) jako o nauce, a raczej jako o sztuce, dopiero pod koniec
XVIII w. zaczęto mówić o niej jako teorii, a nie wyłącznie praktyce, a wszystko to za sprawą
Jana
Fryderyka Herbarta
,
który stworzył podstawy by traktowano ją jako naukę (nauka by była nauką musi posiadać podstawy teoretyczne; teoria
jest jej głównym elementem) – opracował bowiem
teorię nauczania wychowującego.
W XX w. na dydaktykę spojrzano inaczej – pojawił się amerykański pedagog
John Dewey
, który stworzył teorię
nauczaniauczenia się, która funkcjonuje do dziś. Wiek dwudziesty nazwano „
wiekiem dziecka
” – skoncentrowano
swoje oczy ku najmłodszym uczestnikom procesu kształcenia, sprzeciwiono się w ten sposób XIXwiecznemu
wizerunkowi dziecka jako pracującego cięŜko w kopalniach. Wcześniej dominującą postacią w modelu nauczania był
1
 nauczyciel, jednak koncepcje pedagogiczne XX wieku spowodowały obrót o 180 stopni ku zainteresowaniu się drugą
stroną procesu nauczania – dzieciom/uczniom.
Nauki humanistyczne:
·
N. antropologiczne
·
N. psychologiczne
·
N. socjologiczne
dyscypliny
·
N. pedagogiczne
·
N. historyczne
·
Pedagogika specjalna
·
P. ogólna
·
Historia wychowania
subdyscypliny
·
Teoria wychowania
·
Teoria kształcenia – dydaktyka
·
Dydaktyka ogólna
·
Dydaktyka szczegółowa – metodyki
·
Metody kształcenia zintegrowanego
·
Dydaktyka historii
Dydaktyka szkoły wyŜszej
·
·
Metodyka zabawy
Powiązania z:
·
Psychologią – jak się uczyć; obejmuje myślenie, zdolności;
·
Socjologią – relacje w grupie społecznej;
·
Filozofią – jako podstawa wszystkich nauk;
·
Aksjologią – teoria wartości;
·
Ekonomią – koszty szkoły.
Wykład II (31.10.2012).
S
YSTEMY DYDAKTYCZNE
.
System dydaktyczny –
składa się z podsystemów, czyli koncepcji poszczególnych badaczy; s. d. jest to całokształt
zasad organizacyjnych oraz treść, metody i środki nauczaniauczenia się, tworzą spójną wewnętrznie strukturę i
podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.
JeŜeli uznamy, Ŝe przedmiot badań dydaktyki ogólnej moŜna ująć w zestawieniach:
1) Proces nauczania > proces uczenia się;
2) Proces nauczania < proces uczenia się;
3) Proces nauczania = proces uczenia się.
To wg tego kryterium moŜemy wyróŜnić systemy dydaktyczne:
Û
System tradycyjny (proces nauczania > uczenia się 1);
Û
System związany z nurtem nowego wychowania (2);
Û
System współczesny (3).
Z systemem tradycyjnym związani są Jan A. Komeński oraz Jan F. Herbart (dwa wieki po Komeńskim); z systemem zw.
z nurtem nowego wych. – John Dewey, natomiast z systemem współczesnym wielu obecnych badaczy/pedagogów.
(Więcej znaleźć trzeba w podanej literaturze)
Stopnie formalne Herbarta – elementy, które powinny występować w zajęciach dydaktycznych – jasność, kojarzenie,
system, metoda.
2
Wykład III (14.11.2012).
C
ELE KSZTAŁCENIA
Cel –
coś, do czego dąŜy się na końcu działalności racjonalnej; coś, co zakłada się osiągnąć podejmując daną
czynność. MoŜe mieć charakter ogólny, ustalony „na górze”, np. przez ministerstwo, oraz szczegółowe, zakładane przez
nauczyciela.
Istota i rozróŜnienia celów (zbiór celów):
·
Ogólny – zakładany przez „górę”; wszechstronny rozwój osobowości ucznia (główny cel edukacji);
·
Społeczny – realizacja tych celów powoduje wykształcenie idealnego członka społeczeństwa przygotowanie do
solidnego wykonywania zadań ustalonych przez społeczność;
·
Jednostkowe – wyraŜa się w dostrzeŜeniu indywidualizmu ucznia, czyli podmiotowości; rozwijanie
indywidualnych zdolności, umiejętności jednostek.
Szkoła powinna przygotowywać kaŜdego ucznia pod względem moralnoetycznym, fizycznym (poprzez zajęcia wf),
estetycznokulturalnym (poprzez zajęcia plastyki itp.) oraz pod względem intelektualnym. Powinno rozwijać się ucznia
wszechstronnie poprzez te 4 aspekty.
Trzeba dobrze sformułować program nauczania, tak, aby uczeń został wykształcony odpowiednio społecznie, tak,
aby zrealizował cele, jakie przed nim postawiło społeczeństwo. Jest to niesamowicie waŜny aspekt edukacji.
WaŜne jest równieŜ rozwijanie indywidualnych predyspozycji, zdolności ucznia, a szkołą powinna pomóc mu odkryć
je i pozwolić rozwijać, jak najlepiej. Po to w szkołach przeprowadza się tzw. testy kompetencji, a takŜe często występuje
doradca zawodowy, pozwala to odkryć i ukierunkować indywidualne zdolności ucznia.
Mówiąc o celach uŜywa się pojęcia „ideału” (kształcenia, edukacji) oraz „wzoru”. Nie są to pojęcia synonimiczne;
ideał nie istnieje, ale do celów wychowawczych tworzy się taki
ideał
, jest to zbiór wartości pozytywnych.
Wzór osobowy
jest pojęciem bardziej rzeczywistym, jest to osoba, którą chce się naśladować, i jest to róŜne dla kaŜdego, np. muzyków,
sportowców. Wzór osobowy przejawia wartości, jakie dana osoba/grupa chce równieŜ przejawiać; eksponuje się te
wszystkie pozytywne wartości, ukrywając wszelkie negatywne, stawiając wzór osobowy w dobrym świetle.
Źródła celów.
Mówi się, Ŝe źródłem celów jest sam człowiek, kaŜdy chce osiągnąć własne jednostkowe cele, gdyŜ kaŜdy róŜni
się od siebie; realizuje się to, co jest dla jednostki waŜne.
Innym źródłem są wartości uniwersalne – są to takie z „półki ogólnej, są nimi cele ogólne, wartości uniwersalne.
W staroŜytności były to: prawda, dobro i piękno; obecnie jest ich więcej i zaleŜą głównie od kręgu kulturowego, w jakim
znajduje się jednostka.
Komeński mawiał, Ŝe naleŜy uczłowieczyć człowieka.
Kolejnym źródłem celów są wartości społeczne, czyli to, co dla danego społeczeństwa jest waŜne.
RównieŜ wartości religijne stanowią źródła celów.
Ponadto konstytucja państwa jest źródłem celów, jakie człowiek powinien spełnić – prawa i obowiązki
postawione przed obywatelem. ZaleŜne jest to od państwa, w jakim Ŝyje człowiek.
Cele kształcenie ogólnego (wg Cz. Kupisiewicza):
Główny: Zapewnienie kaŜdemu uczniowi pełnego rozwoju intelektualnego.
Podrzędne (szczegółowe):
a. Zaznajomienie uczniów z podstawami systematycznej wiedzy o świecie.
b. Rozwijanie zdolności i zainteresowania uczniów (kreatywnego myślenia, uwagi, pamięci, wyobraźni i fantazji).
c. Kształtowanie u dzieci i młodzieŜy naukowego poglądu na świat.
d. WdrąŜanie uczniów do samokształcenia.
e. Zaznajomienie uczniów z naukowymi podstawami produkcji i organizacji pracy.
3
 Sposoby określania celów kształcenia (wg Cz. Kupisiewicza,
Dydaktyka oglna
):
I. Tradycyjny – tzn. bez Ŝadnej klasyfikacji (jedne lub kilka celów).
II. Klasyfikacja opisowa – tzn. zestawienie celów ułatwiających decydentom – dyrektorom szkół, nauczycielom,
inspektorom, orientacje, do czego ma zmierzać działalność edukacyjna w szkole.
III. Taksonomia – systematyzacja celów, wzorowana na przyrodoznawstwie i zmierzająca do ścisłego,
kompletnego i rozłącznego ujęcia. Poszczególne pozycje taksonomiczne są mierzalne
IV. Operacjonalizacja celów kształcenia (dodatkowy zaproponowany przez prof. śegnałka).
Wykład IV (21.11.2012).
T
AKSONOMIA
B
LOOMA
Rozwój dziecka
Moralnospołeczny
Psychomotoryczny
Poznawczy
Taksonomie są narzędziem pomagającym klasyfikować rzeczy i ukazywać relacje między nimi.
Bloom stworzył schemat usystematyzowanej klasyfikacji celów.
Taksonomia Blooma dzieli się na:
·
Emocjonalną
·
Poznawczą
·
Psychomotoryczną
W procesie nabywania wiedzy taksonomia Blooma wyodrębnia sześć poziomów (głównych kategorii sfery poznawczej),
na których dokonują się odrębne procesy poznawcze:
a) Wiedza
b) Zrozumienie
c) Zastosowanie
d) Analiza
e) Synteza
f) Ocena
Dziedziny poznawcze dzielą się od prostych do złoŜonych.
Wiedza (wiadomości) – znajomość faktów, terminologii, klasyfikacji, kryteriów sprawdzania i oceny, teorii i
struktur. Uczeń potrafi przypomnieć, zdefiniować, rozpozna, wskazać szczegółowe wiadomości prezentowane podczas
nauczania.
Zrozumienie – transfer treści z jednego języka na inny, interpretacja, ekstrapolacja (przewidywanie faktów w
innych warunkach), zastosowanie metod, reguł, pojęć. Uczeń potrafi zademonstrować zrozumienie wiadomości –
wypowiedzenie wiedzy własnymi słowami nie definicje, zastosowanie wiedzy w nowej sytuacji.
Zastosowanie – uczeń potrafi posłuŜyć się wiadomościami w celu wykonania określonych czynności –
narysowanie, przeczytanie, obsługa sprzętu.
Analiza – tj. umiejętność dokonywania podziału całości na elementy, ustalenia waŜności tych elementów i
stosunków między nimi. Uczeń rozpoznaje zasadę zorganizowania danego materiału informacyjnego i jego strukturę,
potrafi rozłoŜyć materiał na części składowe i określić związki pomiędzy nimi.
Synteza – tj. tworzenie całości z danych elementów w celu uzyskania nowej struktury i wytworzenia własnego
dzieła, opracowanie planu działania, stworzenie obrazu całości na podstawie częściowych danych. Uczeń potrafi zebrać
w całość wiadomości z róŜnych źródeł i wytworzyć produkt własnego myślenia.
Oceniania materiału i metody ze względu na złoŜone cele: ocena na podst. kryteriów wewn. i zewn. Uczeń
potrafi zastosować kryteria do oceny wartości czegoś.
4
Taksonomia Bolesława Niemierki
Poziomy celów
Kategorie celów
I
A – zapamiętanie wiadomości;
B – zrozumienie wiadomości
C – zastosowanie wiadomości w
sytuacjach typowych;
D – zastosowanie wiadomości w
sytuacjach problemowych.
II
O
PERACJONALIZACJA CELÓW
Operacjonalizacja
to zamiana celów ogólnych na cele dokładniejsze (cele operacyjne); konkretyzacja celów w ten
sposób by moŜna było je zmierzyć.
Procedura przy operacjonalizacji:
1. Zapisanie celów w postaci ogólnej – sformułowany cel.
2. Intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel.
3. RóŜne zapisy celów organizacyjnych.
4. Selekcja róŜnych zapisów.
5. Klasyfikacja róŜnych zapisów – jest to sprawdzanie, jak się one mają do taksonomii celów.
6. Sformułowanie celów operacyjnych, ewentualnie powtórzenie etapów IIV.
7. Techniki kształcenia.
8. Sprawdzenie trafności celów operacyjnych.
Wykład V (28.11.2012).
T
REŚCI KSZTAŁCENIA
Treść kształcenia tym jest, w co naleŜy uposaŜyć uczących się w procesie kształcenia, jest konsekwencję wcześniej
sformułowanych celów. Osiągnięcie tych celów jest treścią kształcenia. Treściami są pewne umiejętności i wiedza, w
jakie musi być wyposaŜony uczeń, Pojęcie „treści kształcenia” obecnie rozszerza się takŜe o wartości, które powinno
rozwijać się w toku kształcenia, ponadto ukształtowanie odpowiednich postaw, tj. zachowanie się zaleŜnie od sytuacji.
Wymogi stawiane przed treściami kształcenia:
1. Wiedza powinna mieć naukowe podstawy, prócz religii, która ich nie ma. Wiedza musi mieć naukowe
podstawy, poniewaŜ tego typu wiedza jest udowodniona i pewna naukowo.
2. Treści przekazywane powinny być aktualne.
3. Dostosowanie treści do moŜliwości uczącego się.
4. Treści muszą być dostosowane do celów kształcenia.
5. Zgodność treści z prawami najogólniejszymi, np. konstytucją.
Teorie doboru treści kształcenia
Od samego zarania procesu kształcenia zawsze zastanawiano się, czym kierować się, co wybierać do procesu
kształcenia.
Teorie doboru treści kształcenia podzielono na dwie grupy – tradycyjne i współczesne.
- 5 -
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]