teoria segmentacji rynku pracy

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Alicja Musiał-Paczkowska
Katedra Ekonomii i Marketingu
Politechnika Łódzka
SEGMENTACJA RYNKU PRACY
1. Wprowadzenie
Na przełomie XX i XXI wieku, ze względu na wysokie i rosnące bezro-
bocie oraz zjawiska z nim związane, szczególna uwaga należy się zagadnieniom
rynku pracy. Przez pojęcie to rozumiemy mechanizm, w którym mają miejsce
ekonomiczne transakcje: z jednej strony - angażowanie ludzi do pracy, z drugiej
zaś - sprzedaży swojej pracy (gotowość do pracy
Zagadnienia związane z po-
działem rynku pracy opierają się na założeniu o jego wewnętrznej niejednorodno-
ści. Jak pozostałe rynki podlega podziałowi na wiele podrynków, takich choćby
jak rynki regionalne, zawodów.
2. Segmentacja rynku pracy
Jak podaje E. Kryńska „zróżnicowanie podaży i popytu na pracę wy-
kształca części - segmenty rynku pracy, względnie szczelnie zamknięte dla prze-
pływu siły roboczej, na których nierównowaga występuje jako zjawisko uwarun-
kowane systemowo. Dla opisania niejednorodności teoria rynku pracy używa
pojęcia „podziału” lub „segmentacji.”
H. Mortimer-Szymczak podaje także okre-
ślenie „bałkanizacja rynku pracy”, ale jak zaznacza określenie to nie przyjęło się
w literaturze przedmiotu
Teoria segmentacji rynku pracy zajmuje się rozpozna-
waniem podziałów na rynki składowe i poszukiwaniem argumentów potwierdza-
jących fakt zróżnicowanego funkcjonowania wydzielonych segmentów.
1
Glossare zur Arbeitsmarkt und Berufsforschung, Englisch-Deutsch, H. Wener, Institut fur
Arbeitsmarkt und Berufsforschung der Bundesanstalt fur Arbeit, Nurnberg 1980, s. 110, i n. cyt. za
H. Mortimer-Szymczak, Rynek pracy i bezrobocie, Acta Universitatis Lodziensis, Folia
Oeconomica 135, 1995, s. 28
2
E. Kryńska, Podziały rynku pracy. Koncepcje segmentacji, Acta Universitatis Lodziensis, Folia
Oeconomica 137, 1995, s. 16
3
H. Mortimer-Szymczak, Rynek pracy, op. cit., s. 31
   70
Kapitał ludzki w gospodarce
W literaturze przedmiotu, mimo braku jednolitego określenia pojęcia segmentacji,
znajdujemy właściwości i samego procesu podziału rynku pracy, i powstających
w wyniku omawianego działania części składowych rynku pracy. E. Kryńska
opisuje kluczową właściwość segmentacji rynku pracy - ograniczoność dostępu
do niektórych segmentów rynku. Separacja poszczególnych rynków pracy może
być wywoływana
1.
konkretnymi wymaganiami
(np. kwalifikacyjnymi) zróżnicowanych miejsc
pracy, co powoduje wyłączenie niektórych kategorii pracobiorców w staraniu się
o konkretne stanowisko;
2.
czynnikami stworzonymi sztucznie
choćby poprzez wyłączenie z możliwości
pozyskania zatrudnienia np. przez osoby nie należące do danych organizacji
związkowych, zrzeszeń;
3.
czynnikami kulturowymi, obyczajowymi
;
4.
innymi przeszkodami
niemożliwymi do pokonania przez potencjalnego pra-
cobiorcę.
Wspomnieć należy, na co zwróciła uwagę E. Kryńska, że wprowadzane i
obowiązujące ograniczenia mobilności dla jednych stanowią równocześnie uła-
twienie i uprzywilejowaną pozycję dla innych kandydatów do pracy. Zjawisko to
określa się mianem „
efektu komplementarnego ograniczenia mobilności mię-
dzy poszczególnymi segmentami rynku pracy
”. Pozytywny jest fakt, iż bariery
mobilności nie są sztywne
Koncepcjami podziału rynku pracy, omówionymi kolejno w artykule, są:
podziały tradycyjne, koncepcja dualnego rynku pracy, koncepcja wewnętrznego i
zewnętrznego rynku pracy i podziały inne.
2.1 Tradycyjne podziały rynku pracy
W literaturze przedmiotu znajdujemy, co najmniej kilka kryteriów po-
działu rynku pracy. Najczęściej występujące podziały rynku pracy prezentuje
tabela 1.
Tabela 1
Tradycyjne podziały rynku pracy
4
E. Kryńska, Mobilność zasobów pracy w wybranych teoriach rynku pracy (w:) E. Kryńska (red.)
Mobilność zasobów pracy, Wyd. IPiSS, Warszawa 2000, s. 19-20
5
jw. , s. 20
6
Podział koncepcji rynku pracy na „tradycyjne” i „inne” teorie przyjęty został za E. Kryńską, patrz:
Podziały, op. cit., s. 15-30
   A.Musiał-Paczkowska, Segmentacja rynku pracy
71
Kryterium
rodzaje rynku pracy
sektor
gospodarki
rynek pracy: I - sektor rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa,
II - sektor przemysłu i budownictwa, III - sektor usług
geograficzne
lokalne, regionalne, narodowe, transnarodowe, globalne
zawód
rynki pracy poszczególnych zawodów
kwalifikacje
pracobior-
ców
zawodowe rynki pracy:
1) rynek siły roboczej pokolenia dorastającego;
2) rynek pracy pracowników z typowymi kwalifikacjami zawodowymi;
3) rynek pracy „jakichkolwiek kwalifikacji (niewykwalifikowanej siły
roboczej);
„rodzaj”
pracobiorcy
rynek pracy kobiet, członków grup etnicznych,
osób często zmieniających miejsce pracy, absolwentów, itp.
Źródło: opracowano na podstawie: J. Unolt, Ekonomiczne problemy rynku pracy, BPS
Śląsk, Katowice 1999, s. 25 - 28; E. Kryńska, Podziały, op. cit., s. 16-20; T. Oleksyn,
Praca i płaca, Międzynarodowa Szkoła Menedżerów, Warszawa 2001, s. 35
Przyjmując jako kryterium podziału sektor gospodarczy wyróżniono trzy
obszary rynku pracy. Podział na trzy sektory wysunięty został przez A. Fishera i
C. Clarka w latach trzydziestych XX wieku. Układ sektorowy rynku pracy jest
pochodną rozmieszczenia potencjału. Badania zmian chłonności zasobów pracy
przez poszczególne segmenty pozwalają stwierdzić, że chłonność zasobów pracy
w sektorze pierwszym maleje, rośnie natomiast chłonność sektora usług. W miarę
rozwoju gospodarki rośnie, więc znaczenie rynku pracy trzeciego sektora. Na
podstawie badań statystycznych struktury zatrudnienia wyróżniono trzy etapy
chłonności zasobów pracy: pierwszy etap gdzie dominuje chłonność zasobów
pracy przez rolnictwo (agraryzacja), drugi, kiedy to dominuje zwiększona chłon-
ność tych zasobów przez przemysł i budownictwo (industrializacja), i trzeci, w
którym przeważa chłonność zasobów pracy w sferze usług (serwicyzacja
Zmia-
ny chłonności zasobów pracy decydują o strukturze popytu na pracę i zmianach w
strukturze zatrudnienia, a także poziomie rozwoju gospodarczego kraju. Możliwe
jest pogrupowanie krajów na rozwijające się, kraje uprzemysłowione czy kraje
bazujące na usługach a także pokazanie różnic w poziomie rozwoju ekonomicz-
nego
7
J. Unolt, Ekonomiczne problemy rynku pracy, BPS - Śląsk, Katowice 1999, s. 25-28
8
szerzej zob.: A. Kubiczek, Problemy rynku pracy w dobie globalizacji (w:) Konkurencja - mity i
fakty pod red. T. Bernata, Materiały z III Konferencji Młodych - wersja elektroniczna, Wyd. SGH,
Warszawa-Katowice-Szczecin, 2001, s. 603-605
  72
Kapitał ludzki w gospodarce
W ramach kryterium geograficznego, wyróżniono pięć rodzajów rynku
pracy. Ich charakterystyka jest następująca
•
rynek lokalny
(obejmuje obszar usytuowany w takiej odległości od podmiotu,
z
krańców którego można dojechać do miejsca pracy w czasie nie dłuższym
niż 1,5 godziny. Jest to umowne założenie bazujące na tym, że potencjalni
pracobiorcy tracący czas na dojazd i powrót z pracy (około 3 godzin dziennie)
nie są zainteresowani pracą powyżej takiego czasu podróży. To oni wyzna-
czają granice rynków lokalnych. Z założeniem takim można oczywiście pole-
mizować zwłaszcza w sytuacji wysokiego bezrobocia czy trudności komuni-
kacyjnych. Jego obszar może być bardzo różny, co zależy m. in. od istniejącej
infrastruktury, układu architektonicznego miejscowości, położenia podmiotu.);
•
rynek regionalny
(obejmuje obszary o podobnej „budowie” gospodarczej,
kulturowej, historycznej. W przypadku gospodarki polskiej rynek regionalny
odpowiada obszarowi województwa.);
•
krajowy rynek pracy
(jego obszar odpowiada terytorium kraju. Obowiązują
na nim jednolite przepisy prawa pracy, występują bliższe więzi kulturowe.);
•
transnarodowy rynek pracy
(tworzą go rynki państw składających się na
organizację, którą zbudowano dzięki zawartym porozumieniom. Przykładem
takiego podmiotu jest Unia Europejska. W jej ramach zapewnione jest m. in.:
swobodny przepływ osób, kapitału, towarów i usług; równe traktowanie pra-
cowników, zakaz stosowania praktyk dyskryminacyjnych w zakresie zatrud-
niania, wynagradzania, warunków pracy. Swobodzie przepływu osób sprzyja,
z pewnością, swoboda osiedlania się w ramach EU. Poszczególni jej członko-
wie domagają się jednak ochrony wewnętrznego rynku pracy przed osobami z
poza Unii.);
•
globalny rynek pracy
(pojęcie to związane jest z globalizacją gospodarki czy
procesem zacieśniania się powiązań międzynarodowych między przedsiębior-
stwami i coraz większą wzajemną zależnością.).
Kolejny podział rynku pracy, z grupy podziałów tradycyjnych, związany
jest z zawodami pracobiorców. Podstawą podziału jest przekonanie, że przepływ
pracobiorców między zawodami jest ograniczony. Poszczególne zawody wyma-
gają, bowiem odmiennych umiejętności, innej wiedzy. W ujęciu ogólnym „zawo-
dowe rynki pracy to takie, na których dochodzi do transferów między zakładami
9
T. Oleksyn, Praca i płaca w zarządzaniu, MSM, Warszawa 2001, s. 35-38
10
Słownik Ekonomiczny Przedsiębiorcy, Wyd. ZNICZ, Szczecin 1998, s. 89
  A.Musiał-Paczkowska, Segmentacja rynku pracy
73
pracy osób posiadających określony rodzaj kwalifikacji zawodowych
Barierą
przepływów mogą być obowiązujące regulacje wprowadzone przez niektóre zrze-
szenia zawodowe.
Na podstawie badań w RFN, w latach siedemdziesiątych, wyróżniono
trzy zawodowe rynki pracy. Jako kryterium posłużono się rodzajem kwalifikacji
pracobiorców
Zauważono, że podaż i popyt w tych obszarach charakteryzują się
odmiennymi interesami, mechanizmami, zasadami. Pierwszy wyróżniony obszar
to tzw.
rynek pokolenia dorastającego
(stronę podaży stanowią absolwenci,
stronę popytu budują firmy chcące zatrudnić ludzi młodych). Drugi to subrynek
pracowników posiadających typowe kwalifikacje zawodowe, niezwiązane z
wymaganiami konkretnego podmiotu gospodarczego
(obejmuje zawody trady-
cyjne, np. murarz, stolarz o stosunkowo wysokiej mobilności). Trzeci obszar two-
rzą
pracobiorcy bez kwalifikacji zawodowych
(stanowiąc istotną część zatrud-
nionych, charakteryzującą się wysoką elastycznością).
Przyjmując jako kryterium podziału rynku pracy „rodzaj” pracobiorców
możliwe staje się m. in. opracowywanie programów rynku pracy. Część, bowiem
z grup tak wyróżnionych jest szczególnie zagrożona negatywnymi zjawiskami
występującymi na rynku pracy, np. bezrobociem, szczególnie niskimi wynagro-
dzeniami, niekorzystnymi warunkami pracy.
2.3 Koncepcja dualnego rynku pracy
Podstawową hipotezą teorii dualnego rynku pracy jest hipoteza mówiąca,
że rynek pracy podzielony jest na dwie części, w których pracownicy i pracodaw-
cy działają w oparciu o odmienne zasady postępowania, które charakteryzują się
rożnymi cechami. Podstawy teorii dualnego rynku pracy zostały opracowane
przez amerykańskich badaczy M.J. Piore’a i P. B. Doeringer’a. Są wynikiem prac
badawczych w USA w latach sześćdziesiątych. W okresie tym podjęto próby -
programy walki z ubóstwem, biedą, bezrobociem, dyskryminacją. Celem przy-
gotowanych programów było umożliwienie zdobywania wykształcenia i budowa-
nie warunków dla większej mobilności pracobiorców. Twórcy przedsięwzięcia
wyszli z założenia, że przyczyny niekorzystnych zjawisk społecznych wymienio-
11
B. Lutz, W. Sengenberger, Arbeitsmarktstrukturen und offentliche Arbietsmarktpolitik, Verlag O.
Schwartz, Gottingen, 1974, s. 49 cyt. za E. Kryńska, Podziały, op. cit., s.16-17
12
U. Engelen-Kefer, Beschaftigungspolitik, Bund-Verlag, Koln, 1976, s. 21-37, cyt za E. Kryńska,
Podziały, op. cit., s. 17
   [ Pobierz całość w formacie PDF ]