Teatr. Historia - zestawienie

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
12.02.2009
Teatr. Historia
.
Z HISTORII TEATRU
p.n.e.
2000 W Egipcie widowiska obrzędowo–rel. ze śpiewami, muzyką i tańcami na cześć
boga Ozyrysa.
700–600 Początek teatru starogr. — dialog prowadzony przez koryfeusza (przewodnika) z
chórem, w czasie uroczystości ku czci Dionizosa (tzw. misteria dionizyjskie);
początek tragedii i komedii greckiej.
ok. 600 Wyodrębnienie aktora na scenie przez Tespisa Ateńczyka — pierwszego znanego
autora tekstów dramatycznych.
VI w.
Narodziny właściwego dramatu — odłączenie od kultu Dionizosa.
V w.
Powstanie i rozwój klas. teatru ateńskiego; wielcy twórcy klas. tragedii gr.:
Ajschylos, Sofokles; jeden z gł. twórców komedii staroattyckiej — Arystofanes.
499
W Atenach wybudowanie pierwszego teatru — z miejscem do tańca, ołtarzem,
siedzeniami uszeregowanymi w przedłużone półkole.
IV w.
Rozwój teatru hellenistycznego — obejmował obszary pozostające pod wpływem
kultury gr., np. teatr w Epidaurze, Erytrei, Delos.
55–52
W Rzymie wybudowanie pierwszego stałego teatru (pod kierunkiem Pompejusza).
n.e.
I w. W Indiach początek epoki klas. (do X w.) teatru i dramatu; nawiązanie do źródeł
staroż.: kultu rel., eposu (recytacje rapsodów), mimu lud. (obrzędy np. podczas
urodzaju); dramat jako widowisko syntezą sztuk: poezji, malarstwa, muzyki i tańca
(pojmowanego jako sztuka dram.); aktorstwo dziedzicznym zawodem,
skonwencjonalizowana sztuka aktorska; pierwsi wielcy twórcy dramatu:
Aśwaghosza, Bhasa, Kalidasa.
300–500 Rozwój i upadek teatru gr.–rzym. (teatr w Termessos, Efezie).
VI w. Zanik widowisk teatr. w Italii związany z upadkiem kultury rzym.; mim utrwalony w
lud. tradycji sztuki widowiskowej (wędrowni śpiewacy i sztukmistrze).
X w. Tworzenie się gatunków dram.–teatr. związanych z liturgią Kościoła katol. (nie
należących do kanonicznych składników nabożeństw); dramat liturgiczny,
przedstawiany w kościele lub na cmentarzu kościelnym.
XII w. W Chinach początek teatru (tradycje widowisk łączących pokazy akrobatyki,
żonglerki, pantomimy z prostą fabułą od 206 p.n.e.); widowiska o tematyce hist. lub
społ.–obyczajowej, będące połączeniem deklamacji, śpiewu i gry aktorskiej;
skonwencjonalizowana charakteryzacja aktorów (wzory i barwy dostosowane
do ról).
XII–XIII w. Rozkwit teatru rel.; misterium — podstawowy gatunek obejmujący widowiska o
tematyce zaczerpniętej ze
Starego Testamentu
i
Nowego Testamentu
,
Dziejów
apostolskich
, apokryfów i hagiografii; miracle — obrazy sceniczne z życia Marii
Panny, świętych i męczenników, zwł. o boskich interwencjach w losy ludzkie.
przed 1253 W Polsce pierwsze widowiska liturgiczne.
ok. XIII w. W Japonii ukształtowanie się teatru nō (do XVI w., do XVII w. przeznaczony
wyłącznie dla arystokracji) oraz farsy — interludium kyōgen.
XIV–XV w. Odmiany dramatu rel. wyłączone z liturgii uzyskują samodzielność gatunkową:
misteria w rozszerzonej formie (cykle) inscenizowane przez miejskie organizacje
cechowe (np. podczas Bożego Narodzenia, Wielkiego Postu, Wielkanocy),
wzbogacone scenami realist.–rodzajowymi, komiczno–satyr., farsowymi
(intermedium, zw. też interludium); popularność dramatu świeckiego: farsy (fr.
Mistrz Pathelin
), moralitetu (ang.
Everyman
).
XV–XVI w. Odrodzenie wzorów antycznych przejmowanych przez dramat i teatr
humanistyczny; architektoniczna dekoracja symboliczna (3 typy: scena tragiczna,
komediowa i satyr.) wypierana przez perspektywiczną dekorację malarską (iluzja
sceniczna); pierwsze zawodowe organizacje zespołów teatr., np. we Francji
Bractwo Męki Pańskiej (1402–1548).
1522
W Krakowie na dziedzińcu wawelskim wystawienie
Sądu Parysa
, dramatu niem.
strona 1
12.02.2009
humanisty J. Lochera (wydanie przeróbki z języka łac. na pol. 1542) — początek
historii sceny dworskiej i jednocześnie szkolnej w teatrze polskim.
1576 Otwarcie pierwszego w Anglii teatru publicznego The Theatre (wybudowany przez
J. Burlage‘a).
1578 W Ujazdowie k. Warszawy wystawienie
Odprawy posłów greckich
J.
Kochanowskiego, jedynej oryginalnej pol. tragedii renesansowej w duchu
antycznym.
1584 Zakończenie budowy, wg projektu A. Palladia, Teatro Olimpico w Vicenzie —
zachowana do dziś pseudorekonstrukcja teatru antycznego.
1599 W Londynie otwarcie gmachu teatru The Glob, z którym związana była działalność
W. Szekspira.
ok. 1600 Powstanie we Florencji opery — wynik dążeń do odnowienia tragedii antycznej; w
Polsce Władysław IV założył 1637 pierwszą stałą scenę operową.
XVI–XVII w. W Europie dominująca rola scenografii wł. (rodzina Bibienów, G. Torelii); 1. poł
XVII w. ukształtowanie się budynku teatr.: widownia wydłużona w kształcie
podkowy, loże z osobnymi wejściami w kilku kondygnacjach, scena pudełkowa
(istniejąca od 2. poł. XVI w.); wprowadzenie dekoracji zmiennych (w Teatro di SS.
Giovanni e Paolo), gł. dla potrzeb opery.
W Hiszpanii odejście od klas. wzoru dramatu; typowy miejski teatr publiczny corral
(przedstawienia na podwórzu między domami) i związany z nim repertuar Lopego
de Vega; teatr dworski — twórczość Calderóna, najwybitniejszego przedstawiciela
baroku w dramacie.
We Francji twórcy tragedii klasycystycznej — P. Corneille, J.B. Racine; Molier —
najwybitniejszy przedstawiciel komedii.
XVI–XVIII w. Formy teatru lud.: wł. commedia dell‘arte — oparta na szkicowym scenariuszu,
improwizowana przez aktorów (zerwanie teatru z literaturą); pol. komedia
rybałtowska (bliska jarmarcznej farsie).
Rozwój teatru dworskiego oraz teatru szkolnego (w gimnazjach różnowierczych,
kolegiach jezuickich, pijarskich).
1680 W Paryżu otwarcie Comédie Française, pierwszego na świecie teatru
subwencjonowanego przez państwo; pielęgnował tradycje molierowskie.
XVII w. W Japonii powstanie teatru kabuki oraz teatru lalek jōruri (obecnie zw. bunraku —
od teatru Bunrakuz w Osace, kontynuującego jego tradycje).
XVIII w. Początki teatru realist.; we Francji nowe gatunki: tragedia (Voltaire), komedia
obyczajowa (poet. — P. Marivaux, polit. — P. Beaumarchais), dramat
mieszczański (D. Diderot); w Niemczech G.E. Lessing propagatorem wzorów
Szekspira (
Dramaturgia habsburska
).
1765
W Warszawie otwarcie Teatru Narodowego — pierwszy zawodowy i stały zespół
aktorów polskich.
1778
W Mediolanie otwarcie teatru La Scala — czołowy ośrodek sztuki operowej.
1778–1827 Teatralna działalność W. Bogusławskiego, zw. ojcem teatru polskiego.
XIX w. ‚(1. poł.) W Chinach ukształtowanie się z niektórych prowincjonalnych form teatru opery
pekińskiej cing–si — najpopularniejszej do dziś.
W Europie teatr i dramat romant.; twórcy gatunku: V.M. Hugo — autor manifestu
fr. romantyzmu w przedmowie do dramatu
Cromwell
(1827) oraz dramatów
wierszem:
Hernani
(1830) i
Ruy Blas
(1838), które spowodowały spór
zwolenników klasycyzmu i romantyzmu; A. de Musset; w Polsce A. Mickiewicz
(
Lekcja XVI
1843), Z. Krasiński. Współdziałanie w jednym utworze różnorodnych
technik dramaturgicznych, zasad gatunkowych, koncepcji stylistycznych.
Zastosowanie nowego oświetlenia gazowego.
1824 W Moskwie zbudowany gmach Teatru Wielkiego — scena muzyczna.
1833 W Warszawie otwarcie Teatru Wielkiego z zespołami Opery, Baletu, Dramatu (od
1836 grał w sali zw. Rozmaitości).
XIX w. (2. poł.) W poetyce realizmu i naturalizmu: dramat obyczajowo–psychol. (H. Ibsen, A.P.
Czechow, G. Hauptmann, G. Zapolska, T. Rittner); komedia obyczajowa, zwł. w
repertuarze teatru bulwarowego (Paryż); adaptacje eur. prozy F.M.
strona 2
12.02.2009
Dostojewskiego. Dramat symboliczny i ekspresjonistyczny; wielcy nowatorzy eur.
dramatu M. Maeterlinck, A. Strindberg.
W Polsce działalność S. Wyspiańskiego — pionier antywerystycznych konwencji
teatr. i nowoczesnej inscenizacji.
1860–1908 Meiningeńczycy — zespół teatr. w księstwie Sachsen–Meiningen (zał. przez ks.
Jerzego II); w repertuarze klasyka niem., ang., fr.; dążność do wierności hist.,
realizmu, gł. w dekoracjach, kostiumach, rekwizytach.
1887–98 W Paryżu Théâtre Libre (zał. przez A. Antoine‘a) doprowadził do szczytowego
rozwoju inscenizację naturalistyczną; nie ograniczony cenzurą.
1890 Powstanie Theatre d‘Art P. Forda; premiera
Króla Ubu
A. Jarry‘ego (1896)
zapowiedzią teatru absurdu.
1898 K.S. Stanisławski i W.I. Niemirowicz–Danczenko założycielami Moskiewskiego
Teatru Artystycznego (od 1919 MChAT — Moskiewski Artystyczny Teatr
Akademicki im. M. Gorkiego); Stanisławski twórcą nauk. oprac. zasad sztuki
aktorskiej — realizm psychologiczny.
1898–1938 Działalność W.E. Meyerholda — czołowego przedstawiciela nurtu rewol. w teatrze
rosyjskim.
XIX/XX w. W Anglii początki rozkwitu teatru; nowatorskie inscenizacje dramatów Szekspira;
sezony szekspirowskie Old Vic (od 1914).
1904 W Dublinie założony przez W.B. Yeatsa nar. teatr irl. Abbey Theatre; gł. ośrodek
ruchu kult. — odrodzenie celtyckie.
W Stanach Zjedn. centrum życia teatr. — Nowy Jork; zespoły
rewiowo–komediowe, musicalowe na ulicy Broadway.
W Europie reforma teatru, zw. wielką reformą — całokształt dążeń i postulatów
teoret. wprowadzających nowe rozumienie teatru (sztuka samodzielna o swoistych
środkach artyst.) i reżysera–inscenizatora (gł. twórca przedstawienia dyktatorsko
panujący nad tekstem, grą aktorów, plastyką, muzyką); poszukiwania nowej
struktury budynku teatr., kształtu i barwy dekoracji (związek z nowoczesnymi
kierunkami plastycznymi); inicjatorzy i teoretycy: E.G. Craig, A. Appia, G. Fuchs.
1905–33 Słynne inscenizacje M. Reinchardta w berlińskim Deutsches Theater (Szekspir,
dramat klas.).
1913 W Moskwie początek działalności J.B. Wachtangowa; inscenizacje w stylu tzw.
realizmu fantastycznego.
1913–24 W Paryżu reformatorski teatr Vieux Colombier prowadzony przez J. Copeau.
1914–49 Teatr Kameralny w Moskwie pod kierunkiem A.J. Tairowa.
1917 W Polsce początki działalności L. Schillera; inscenizacje podporządkowane idei
teatru dla mas, o najwyższym poziomie intelektualnym i artyst.; monumentalne
widowiska poet. (nawiązanie do wizji teatru Mickiewicza i Wyspiańskiego).
1918–26, 1934 S.I. Witkiewicz — autor groteskowo–fantast. dramatów; twórca teorii Czystej
Formy w teatrze; zerwanie z życiowym prawdopodobieństwem by niezwykłością
wydarzeń wywołać wrażenie snu lub halucynacji, zaznać „dziwności istnienia”;
katastroficzna wizja przyszłości społeczeństwa; zapowiedź teatru absurdu.
1919–29 Reduta, zespół teatr. (Warszawa, Wilno; 1931–39 Instytut Reduty), zał. przez J.
Osterwę i M. Limanowskiego; nowe metody pracy aktorskiej (zespołowej); dążenie
do wychowania aktora–społecznika; repertuar polski.
od 1920 Działalność E. Piscatora (najwybitniejsze inscenizacje w Królewcu i Berlinie),
twórcy polit. teatru proletariackiego.
1932
We Francji A. Artaud twórcą tzw. teatru okrucieństwa (
Teatr i jego sobowtór
);
wizja widowiska masowego oddziałującego poprzez wstrząs (magiczny wpływ
dźwięku, barwy, ruchu, kostiumu rytualnego) na podświadomość człowieka.
2. poł. XX w.
1946
W Paryżu powstanie zespołu La Compagnie Renaud–Barrault; wybitne
inscenizacje J.L. Barrault, o różnorodnej stylistyce.
strona 3
12.02.2009
od 1946 W Anglii słynne eksperymentatorskie inscenizacje P. Brooka, zwł. dramatów
Szekspira — wydobywające ich współcz. wymowę filoz. i artystyczną.
1949
W Berlinie zał. Berliner Ensemble B. Brechta, twórcy teatru epickiego, czyli
opisowego, komentującego (songi, partie narracyjne, nawiązanie do moralitetu);
teatr sztuką społ. i wychowawczą.
lata 50.
W Nowym Jorku awangardowy ruch skierowany przeciw komercjalizmowi teatrów
— Off–Broadway i Off–Off–Broadway.
od 1951 Występy eksperymentalnego zespołu The Living Theatre (zał. 1947 przez J.
Malinę i J. Becka); pacyfistyczno–anarchistyczne credo; łączenie elementów
rytuału z tzw. teatrem okrucieństwa, spektakle o charakterze
dźwiękowo–ruchowych oper, w grze aktorskiej metoda kreacji zbiorowej
(mnogość spontanicznych działań).
1951–63 Théâtre National Populaire w Paryżu, pod dyr. J. Vilara; kontynuacja teatru polit.,
program upowszechniania sztuki wśród szerokich mas społecznych.
1953
W Polsce debiut J. Szajny jako scenografa; własna koncepcja teatru
podporządkowująca całość widowiska wizji plastycznej (seria obrazów o
znaczeniu metaforycznym, symbolika z epoki pieców krematoryjnych,
kompromitującej cywilizację XX w.);
Replika
.
1955 Debiut reżyserski K. Swinarskiego — twórcy teatru bogatej inscenizacji zw.
neobarokową, programowej antyestetyki; polemiczne interpretacje dramatu
romantycznego.
1956 Powstanie eksperymentalnego teatru Cricot 2 T. Kantora, wybitnego
przedstawiciela pol. happeningu („usytuowanie dzieła sztuki w rzeczywistości
życiowej”); głośna
Umarła klasa
.
1959 Objęcie przez J. Grotowskiego dyrekcji Teatru 13 Rzędów w Opolu (od 1962 p.n.
Teatru Laboratorium 13 Rzędów, od 1965 siedziba we Wrocławiu).
lata 50./60. Rozwój teatru absurdu: pesymistyczna wizja losu ludzkiego i współcz. cywilizacji,
bezcelowość działania, niemożność porozumienia, poczucie zagrożenia; poetyka
groteski; S. Beckett, E. Ionesco, J. Genet, H. Pinter, S. Mrożek; świat. popularność
dramatów S.I. Witkiewicza i W. Gombrowicza.
Teatr alaternatywny (zw. też teatrem otwartym) — opozycją wobec teatru
instytucjonalnego; przestrzeń teatr. obszarem wspólnoty aktorów i widzów (zasada
współuczestnictwa); zespół aktorski działający na zasadach równości, partnerstwa
i wspólnoty przekonań; nurty: estetyzujące, agitacyjno–polit., elitarne, popularne;
formy działalności: teatr uliczny — widowisko oparte na improwizacji, rozgrywane
wśród codziennego życia miejskiego; happening — widowisko złożone z szeregu
zdarzeń łączonych wg określonych wskazówek (scenariusz) z elementami
improwizacji i przypadkowości.
1961
W Nowym Jorku powstanie The Bread and Puppet Theatre P. Schumana;
spektakle z udziałem lalek i masek; dążenie do pełnej integracji życia i sztuki.
1964
Moskiewski Teatr Dramatu i Komedii na Tagance, zał. przez J.P. Lubimowa —
twórcę spektakli o wyrazistej wymowie problemowej (własne scenariusze) i
ekspresji będącej syntezą różnych środków artyst. (pantomima, cytat film., song);
Wysocki
,
Borys Godunow
.
1964
W Oslo eksperymentalny teatr Odin Teater E. Barby; od 1966
Ogólnoskandynawski Teatr Labolatorium Sztuki Aktorskiej.
1965
Formuła teatru ubogiego w manifeście J. Grotowskiego (
Ku teatrowi ubogiemu
);
rezygnacja z elementów zdobniczych (dekoracje, muzyka) i udziału innych
dyscyplin, ograniczenie teatru do niezbędnej relacji widz–aktor (akt
samoofiarowania się aktora, metodyczne ćwiczenie ekspresji ciała).
strona 4
[ Pobierz całość w formacie PDF ]