Teologia duchowości w wybranych ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Ks. Marek Chmielewski
TEOLOGIA DUCHOWOŚCI
W WYBRANYCH DOKUMENTACH KOŚCIOŁA

Teologia jest jak wielkie drzewo, którego pień rozrasta się w
potężne konary dogmatyki, teologii moralnej, biblijnej i pasto-
ralnej. Te z kolei dzielą się na mniejsze gałęzie i specjalizacje.
Wśród zacnych konarów i rozrośniętych gałęzi teologicznych nie
brak także stosunkowo młodej teologii duchowości.
Nawet pobieżny przegląd literatury chrześcijańskiej na prze-
strzeni dwudziestu wieków wykazuje niezbicie, że szeroko poję-
ta duchowość była przedmiotem zainteresowania i studiów teo-
logów oraz pisarzy chrześcijańskich od samego początku. Eulo-
gio de la Virgen del Carmel w swoim odczycie, wygłoszonym
podczas III Kongresu Duchowości w Salamance, historię teologii
duchowości jako nauki podzielił na następujące okresy: a)
prehi-
storia
lub
protohistoria
— jest to okres pierwszych wieków chrze-
ścijaństwa i wczesnego średniowiecza, kiedy tworzyły się poję-
cia, nazwy i wyrażenia teologiczne typowe dla duchowości; b)
„dzieciństwo”
— to pierwszy okres jej historii sięgający od XII do
XIV wieku, kiedy rodziła się właściwa teologia duchowości w
wyniku systematyzacji i naukowej organizacji całości wiedzy
teologicznej. Wówczas teologia duchowości, wcielona w całość
wiedzy teologicznej, nie miała jeszcze swej fizjonomii oraz „oso-
bowości” naukowej i wchodziła w skład ówczesnej teologii; c)
„młodość”
— czyli drugi okres jej historii trwający od XIV aż do
końca XVI wieku, kiedy podejmowane były pierwsze próby wy-
odrębnienia się teologii duchowości jako samodzielnej dyscypli-
ny naukowej; d)
„dojrzałość”
— przypadająca na XVII wiek, kie-
dy nastąpiło całkowite wyodrębnienie się nowej niezależnej dys-
cypliny i stworzenie jej struktur; e)
odrodzenie
— w wyniku for-
————————

Opublikowano w: „Roczniki Teologiczne” 47(2000), z. 5, s. 93-101.
1
malnego usankcjonowania jej przez Kościół jako przedmiotu
studiów uniwersyteckich, które nastąpiło pod koniec XIX wieku,
po długim okresie zastoju
1
.
Zarówno w historii teologii, jak i w historii duchowości bar-
dzo rzadko i na ogół marginalnie przedstawia się historię teolo-
gii duchowości. Pożytecznym zatem wydaje się przynajmniej
pobieżne omówienie tych dokumentów Kościoła, które miały
istotne znaczenie dla usamodzielnienia się tej dojrzałej już gałęzi
teologicznego drzewa. Zwłaszcza ostatnio gałąź ta dynamicznie
się rozwija i stale wypuszcza nowe pędy.
1. Dokumenty Kościoła przed Soborem Watykańskim II
Św. Pius X przejawiał szczególną troskę o teologiczną i zara-
zem duchową formację przyszłych kapłanów, czemu dał wyraz
niebawem po rozpoczęciu swojego pontyfikatu w przemówieniu
do seminarzystów francuskich
2
, jak i w kilku późniejszych do-
kumentach. Z okazji trzynastego stulecia śmierci św. Grzegorza
Wielkiego wydał encyklikę pt.
Iucunda sane
(12 III 1904)
3
, w któ-
rej, wskazując na pasterskie cnoty swego poprzednika, wyeks-
ponował jego głębokie życie duchowe jako konieczny warunek
posługi pasterskiej. W podobnym duchu wypowiedział się w en-
cyklice
Pieni l’animo
(28 VII 1906) skierowanej do biskupów wło-
skich. Wydał w niej rozporządzenie, aby w każdym seminarium
ustanowić instytucję ojca duchownego (
direttore di spirito
), które-
go zadaniem będzie pomóc alumnom kończącym seminarium,
aby stali się ludźmi niezwykłej roztropności i „ekspertami na
drogach doskonałości”
4
. O postulowanej od początku pontyfika-
————————
1
Zob.
Proceso histórico de la formación de la teología espiritual como ciencia
,
„Teología Espiritual” (Valencia), 4(1960), s. 483-485.
2
ASS 41(1908) s. 555-559.
3
ASS 36(1903-1904), s. 513-529.
4
Enchiridion clericorium. Documenta sacrorum alumnis instituendis
, Romae
1938, nr 792, s. 434.
2
tu potrzebie formacji doktrynalnej w dziedzinie ascetyki św. Pius
X wzmiankuje nawet w motu proprio
Sacrorum antistitum
doty-
czącym modernizmu (1 IX 1910). Traktując ogólnie o studiach i
zachęcając do nich, zauważa, że klerycy powinni studiować
obok Pisma św. i innych dziedzin świętej wiedzy, także „naukę
pobożności i obowiązków, zwanych ascetyką”
5
. Mimo tak wy-
raźnego postulowania doktrynalnej formacji w zakresie ducho-
wości, nie wymienia się ascetyki w czteroletnim cyklu studiów
teologicznych przewidzianych w ogólnym programie studiów
dla seminariów włoskich z 5 V 1907
6
, podobnie jak i w okólniku
Kongregacji Konsystorza z 16 VII 1912 skierowanym do bisku-
pów włoskich odnośnie do seminariów duchownych
7
.
Wydany przez Benedykta XV w 1917 roku
Kodeks Prawa Ka-
nonicznego
podtrzymał troskę św. Piusa X o właściwą formację
do kapłaństwa, jednak bez wymieniania teologii ascetyczno-
mistycznej wśród przedmiotów studiów seminaryjnych
8
.
Istotnym przełomem w potraktowaniu teologii ascetyczno-
mistycznej jako przedmiotu studiów, było stworzenie uniwersy-
teckich katedr teologii ascetyczno-mistycznej, najpierw na Papie-
skim Uniwersytecie św. Tomasza w Rzymie „Angelicum” w
1917 roku, a w dwa lata później na Papieskim Uniwersytecie
Gregoriańskim. Fakt ten pośrednio wskazuje na uznanie teologii
ascetycznej i mistycznej za samodzielną naukę teologiczną. Za-
sadniczym celem nowo powstałych katedr miała być formacja
kleru, o czym wyraźnie pisze Benedykt XV w liście do Ottavio
Marchettiego SJ z 10 XI 1919 roku
9
.
————————
5
AAS 2(1910), s. 668;
Enchiridion clericorium
, nr 836, s. 456.
6
Programma generale studiorum a Pio PP. X approbatum pro omnibus Italiae
Seminariis
, ASS 40(1907), s. 339-340.
7
Litterae circulares de Seminariis Italiae ad Reverendissimos Ordinarios
, AAS
4(1912), s. 491-498;
Enchiridion clericorium
, nr 874-875, s. 482.
8
Zob. CIC 1365-1369.
9
AAS 12(1919) s. 29-30.
3
W ślad za tą decyzją Papieża w następnym roku biskupi wło-
scy i niemieccy otrzymali od Kongregacji do spraw Seminariów i
Studiów Uniwersyteckich zalecenie tworzenia kursu teologii
ascetyczno-mistycznej w seminariach jako „uzupełnienia” teolo-
gii moralnej, co oznaczało pewnego rodzaju cofnięcie na drodze
usamodzielniania się interesującej nas dyscypliny. Do biskupów
włoskich skierowano bowiem list pt.
Ordinamento dei Seminarii
(26 IV 1920), w którym wyraźnie zostało powiedziane, że „[...]
uzupełnieniem teologii moralnej jest ascetyka i mistyka, nie-
zbędnie potrzebna do kierowania duszami”
10
. Kilka miesięcy
później ta sama Kongregacja wystosowała do biskupów niemiec-
kich list pt.
Vixdum haec Sacra Congregatio, ad Germaniae Episcopos
(9 X 1920). Zostały w nim powtórzone dyrektywy zawarte w li-
ście do biskupów włoskich odnośnie do potrzeby uzupełnienia
studium teologii moralnej przez wykłady z teologii ascetyczno-
mistycznej, po to, ażeby przyszli kapłani umieli kierować swoim
życiem duchowym, jak również prowadzić skutecznie powie-
rzonych sobie wiernych do doskonałości cnót i do świętości
11
.
Troskę swoich poprzedników o głębszą formację duchową
przyszłych kapłanów podzielał także Pius XI. Między innymi w
encyklice
Studiorum ducem
, wydanej 22 VI 1923 z okazji sześćset-
lecia kanonizacji św. Tomasza z Akwinu
12
, ukazywał go jako
wzór takiego poznawania Boga, któremu zawsze towarzyszy
głębokie doświadczenie duchowe. Także w liście apostolskim
Unigenitus Dei Filius
(19 III 1924), poświęconym studiom zakon-
nym
13
, tenże papież podkreślał konieczność rzetelnego studium
teologii ascetyczno-mistycznej dla osiągania doskonałości, a za-
————————
10
Enchiridion clericorium
, nr 1110, s. 572.
11
„Studium Theologiae
moralis
absolvi et perfici debet studio
Theologiae
Ascetico-Misticae
, ut Pastores sacri et se et animas sibi concreditas moderari et
ad omnem virtutis et sanctitatis laudem excolere valeant”. —
Enchiridion clerico-
rium
,
nr 1135, s. 591.
12
AAS 15(1923), s. 315.
13
AAS 16(1924), s. 137-138.
4
razem nieodzowność praktyki głębokiego życia duchowego dla
owocnego studium. Jako jeden ze środków takiej formacji teolo-
gicznoduchowej Pius XI poleca praktykę codziennej medytacji,
dzięki której teologia staje się nie tylko wiedzą intelektu, ale do-
świadczeniem serca
14
.
Wydarzeniem nie bez znaczenia dla rozwoju teologii asce-
tyczno-mistycznej jako samodzielnej dyscypliny teologicznej by-
ło ogłoszenie przez Piusa XI w 1926 roku św. Jana od Krzyża Dok-
torem Kościoła. Przy tej okazji Papież ukazał Świętego jako autora
ksiąg pełnych niebiańskiej mądrości, a zarazem jako mistrza w
uprawianiu teologii mistycznej i dążenia do doskonałości
15
.
Drugim, przełomowym momentem w kościelnym usankcjo-
nowaniu teologii ascetyczno-mistycznej jako przedmiotu stu-
diów była encyklika tegoż papieża pt.
Deus scientiarum Dominus
(24 V 1931)
16
, w której teologia ascetyczna została uznana za od-
rębną od teologii moralnej i pastoralnej dyscyplinę teologiczną.
Przepisy wykonawcze do tejże encykliki, czyli
Ordinationes
17
,
uznają ascetykę za dyscyplinę pomocniczą, choć obowiązkową
w programie studiów teologicznych w całym Kościele, zaś mi-
stykę za jedną z około trzydziestu dyscyplin specjalnych i nie-
obowiązkowych. Fakt ten spotkał się z żywą reakcją ówczesnych
teologów duchowości
18
. Ten stan rzeczy podtrzymał Pius XI w
encyklice
Ad Catholici Sacerdotii
(20 XII 1935)
19
.
Także Pius XII w adhortacji
Menti nostrae
(23 IX 1950)
20
i w
————————
14
Zob. G. Rambaldi,
Sollecitazioni del magistero per lo studio della teologia spi-
rituale
, „Seminarium”, 26(1974), s. 29.
15
AAS 18(1926), s. 379-381.
16
AAS 23(1931), s. 241-262.
17
AAS 23(1931), s. 263-284.
18
Zob. J. De Guibert,
Actes du S. Siège
, „Rivista di Ascetica e Mistica”,
12(1931), s. 240; por. R. Mercier,
La enseñanza de la Teología Espiritual en los Semi-
narios
, „Vida Espiritual”, (1985), nr 79-80, s. 26-28.
19
AAS 28(1936), s. 6-53.
20
AAS 42(1950), s. 657-702.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]