Terminy literackie

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
EKSPRESJONIZM, 
kierunek w literaturze, sztuce, muzyce, teatrze i filmie w pierwszym 30‐leciu XX w., gł. 
w Niemczech; opozycja wobec impresjonizmu, estetyzmu, naturalizmu, poszukiwanie prawd 
absolutnych i uniwersalnych; twórczość pojmowana jako subiektywny wyraz przeżyć 
wewnętrznych artysty, krytyka współczesnej cywilizacji, tendencje mistyczne, pacyfistyczne; 
deformacja zewnętrznego obszaru świata, posługiwanie się dynamicznym kontrastem, 
karykaturą i groteską. W sztukach plastycznych prekursorami kierunku byli m.in.: V. van 
Gogh, J.Ensor, E. Munch; głównymi przedstawicielami ekspresjonizmu byli artyści związani z 
ugrupowaniami Die Brücke (K. Schmidt‐Rottluff, E. Nolde) i Der Blaue Reiter (W. Kandinsky, 
F. Marc); w Polsce ugrupowanie Formiści i Bunt. 
 
SURREALIZM, nadrealizm, 
awangardowy kierunek w literaturze, sztukach plastycznych i filmie; powstał we Francji ok. 
1920 (główny teoretyk A. Breton); rozkwit w 30. i 40. latach XX w.; tworzenie wizji 
rzeczywistości nadrealnej, poza prawami logiki, rozumu, tradycyjnych norm estetycznych 
i moralnych; interpretacja stanów podświadomości; upodobanie do groteski, czarnego 
humoru, parodii, purnonsensu. Poszukując możliwości surrealistycznego obrazowania 
rzeczywistości nadrealnej artyści plastycy sięgali po nowe techniki, m.in.: kolaż, fumaż 
(zadymienie, przypalanie), operowali zarówno formami odtwarzanymi naturalistycznie (S. 
Dali) jak bliskimi abstrakcji (J. Miró). Członkami ruchu byli m.in.: M. Ernst, H. Arp, R. 
Magritte, Y. Tanguy, M. Duchamp. W Polsce wpływ surrealizmu był widoczny w twórczości 
artystów ugrupowania Artes, działającego 1929‐35 we Lwowie, nasilił się w latach 60.‐70. XX 
w. (E. Rosenstein, K. Mikulski, T. Kantor, J. Nowosielski, T. Brzozowski). 
 
AWANGARDA, 
kierunek w sztuce XX w. Zrywający z tradycją, zwłaszcza pod względem ocen estetycznych 
(np. kubizm, dadaizm, futuryzm); w literaturze polskiej – kierunek reprezentowany przez 
pisarzy        i poetów zgrupowanych wokół czasopism „Zwrotnica” (1922‐1927) i „Linia” 
(1931‐1933), głoszący zbliżenie poezji do życia codziennego i mowy potocznej, ukazanie 
człowieka na tle nowej cywilizacji technicznej, występujący przeciwko opisowości, patosom i 
sentymentalizmom w poezji itp.; grupa artystów tworząca zgodnie z tymi hasłami. 
     
DADAIZM, 
awangardowy ruch artystyczno‐literacki, rozwijający się 1916‐ok. 1923 gł. w Szwajcarii, 
Francji i Niemczech; główny teoretyk T. Tzara; dadaizm wyrósł na podłożu buntu przeciw 
wojnie i współczesnej cywilizacji mieszczańskiej jako nihilistyczna negacja europejskiego 
dziedzictwa kulturalnego, uznawanych wartości społecznych, moralnych i artystycznych; 
stworzył własną koncepcję sztuki, mającej wyrazić bezsens i chaos rzeczywistości poprzez 
swoisty prymitywizm i infantylizm (dziecięce „dada”, zabawka); często stosowana technika 
fotomontażu i kolażu. Główni przedstawiciele: H. Arp, F. Picabia, M. Ernst, M. Duchamp. 
W Polsce dadaizm znalazł wyraz w prymitywistycznych tendencjach futuryzmu (T. Czyżewski, 
S. Młodożeniec). Dadaizm dał początek surrealizmowi. 
 
KUBIZM, 
kierunek w malarstwie i rzeźbie XX w., zapoczątkowany we Francji przez P. Picassa i 
G. Braque'a; 3 fazy: tzw. okres prekubistyczny (1905‐09); kubizm analityczny (1909‐11/12) ‐ 
odrzucenie reguł perspektywy i rozbicie przedmiotu na elementy zgeometryzowane; kubizm 
syntetyczny (od 1912) ‐ synteza przedmiotu przez swobodne zestawienie różnych 
elementów (m.in. kolaż) i maksymalnie zgeometryzowany rysunek. 
 
KONSTRUKTYWIZM, 
kierunek artystyczny rozwijający się gł. w sztuce rosyjskiej 1914‐30; główni przedstawiciele: 
N. Gabo, El Lissitzky, A. Pevsner, A.M. Rodczenko, W.J. Tatlin; przejawił się w sztukach 
plastycznych (gł. abstrakcyjne rzeźby geometryczne) i architekturze (forma architektoniczna 
określona konstrukcją) oraz w scenografii (abstrakcyjne konstrukcje geometryczne); 
w literaturze reprezentowany przez grupę poetów (1923‐30), m.in.: I.L. Sielwinski, 
W.M. Inber, E.G. Bagricki, postulujących poezję zracjonalizowaną i zrygoryzowaną. 
 
NEOKLASYCYZM, 
klasycyzm współczesny,
 zespół różnorodnych tendencji twórczych w kulturze europejskiej 
XIX i XX w., nawiązujących do tradycji antyku, klasycyzmu i baroku: 
lit.
 refleksyjno‐
intelektualny kierunek w poezji XX w. (T.S. Eliot, P. Valéry, S. George, akmeiści; 
J. Iwaszkiewicz, Cz. Miłosz, Z. Herbert). 
[ Pobierz całość w formacie PDF ]