Teologia duchowości w formacji do ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Ks. Marek Chmielewski
TEOLOGIA DUCHOWOŚCI
W FORMACJI DO KAPŁAŃSTWA

Listem apostolskim
Novo millennio ineunte
(z 6 I 2001) Ojciec
święty Jan Paweł II wytyczył kierunki duszpasterskiego zaanga-
żowania wszystkich członków Kościoła Chrystusowego, a
szczególnie kapłanów. Godne podkreślenia są słowa mówiące o
tym, że „perspektywą, w którą winna być wpisana cała działal-
ność duszpasterska, jest perspektywa świętości” (NMI 30). Dro-
gą do jej osiągania jest chrześcijańska duchowość, którą Papież
rozumie przede wszystkim jako życie duchowe, to znaczy „życie
w Chrystusie, życie według Ducha Świętego” (VC 93).
Nasze czasy, pomimo wielu rozległych procesów laicyzacji,
charakteryzują się rosnącym zainteresowaniem problematyką
życia duchowego i świętości. Papież pisze o „powszechnej po-
trzebie duchowości” (NMI 33), czego między innymi przejawem
jest niezwykłe bogactwo różnego rodzaju form zaangażowania
laikatu, tak iż można „wręcz mówić o nowej epoce zrzeszeń ka-
tolików świeckich” (ChL 29).
W tym kontekście szczególnie nagląca staje się potrzeba
uwrażliwienia kapłanów, a tym samym kandydatów do kapłań-
stwa, na konieczność pielęgnowania w sobie głębokiego życia
duchowego, opartego na zdrowej teologii duchowości. Postulat
ten za Soborem Watykańskim II wyraźnie zgłasza zarówno Jan
Paweł II w adhortacji
Pastores dabo vobis
(z 25 III 1992), jak rów-
nież Kongregacja do spraw Duchowieństwa w
Dyrektorium o po-
słudze i życiu kapłanów
(z 31 I 1994). Po tej linii iść powinny szcze-
gółowe programy formacji seminaryjnej, opracowywane w po-
szczególnych Kościołach lokalnych. Zanim jednak podejmiemy
————————

Pierwodruk: „Roczniki Teologiczne KUL” 49(2002) z. 5, s. 109-124.
1
tę kwestię, biorąc za przedmiot analizy
Ratio institutionis sacerdo-
talis pro Polonia
z 1999 roku, warto zatrzymać się nad wymow-
nym faktem wprowadzenia na początku XX wieku do studiów
seminaryjnych teorii życia duchowego, nazywanej w owym cza-
sie teologią ascetyczno-mistyczną. Dało to początek akademic-
kiej dyscyplinie, uprawianej dziś niemal na wszystkich fakulte-
tach teologicznych pod nazwą „teologia duchowości”.
1. Troska Kościoła o duchową formację alumnów
Kościół święty od samego początku przejawiał żywą troskę o
duchową formację kandydatów do kapłaństwa. Czynił to na
wzór Chrystusa, który szczególnie wiele uwagi poświęcał przy-
gotowaniu Dwunastu do podjęcia Jego misji zbawiania i uświę-
cania świata. Po Soborze Trydenckim troska ta nabrała bardziej
wyrazistych form instytucjonalnych w postaci seminariów du-
chownych. Jednakże w okresie racjonalizmu, który na gruncie
życia eklezjalnego przybrał postać modernizmu, okazało się, że
solidna formacja teologiczna, prowadzona na bazie metody
scholastycznej, wymaga duchowego pogłębienia, aby przyszli
kapłani mogli sprostać swej misji.
Problem ten dostrzegł św. P i u s X, który m.in. z okazji trzy-
nastego stulecia śmierci św. Grzegorza Wielkiego wydał ency-
klikę pt.
Iucunda sane
(12 III 1904)
1
. Podkreślając pasterskie cnoty
swego wielkiego poprzednika, w dokumencie tym św. Pius X
wskazał na jego głębokie życie duchowe jako konieczny waru-
nek owocnej posługi pasterskiej. Temat ten podjął w encyklice
Pieni l’animo
(z 28 VII 1906), adresowanej do biskupów włoskich.
Polecał w niej powołać w każdym seminarium duchownym in-
stytucję ojca duchownego, którego zadaniem byłaby pomóc naj-
starszym alumnom w osiąganiu takiego stopnia dojrzałości du-
chowej, aby już jako kapłani mogli stać się prawdziwymi „eks-
————————
1
ASS 36(1903-1904), s. 513-529.
2
pertami na drogach doskonałości”
2
. Po raz kolejny zajął się
sprawą formacji doktrynalnej w dziedzinie ascetyki w motu
proprio
Sacrorum antistitum
,
dotyczącym modernizmu (z 1 IX
1910). Wspominając ogólnie o studiach seminaryjnych, św. Pius
X zachęcał alumnów, aby obok Pisma św. i innych dziedzin teo-
logii studiowali także „naukę pobożności i obowiązków, zwaną
ascetyką”
3
.
Troska św. Piusa X o duchową formację seminarzystów i du-
chowieństwa znalazła odbicie w wydanym przez B e n e d y k -
t a XV w 1917 roku
Kodeksie Prawa Kanonicznego
, a szczególnie w
kanonach 1365-1369.
Nakazana prawem kościelnym duchowa formacja kleru stała
się bezpośrednią przyczyną powołania uniwersyteckich katedr
teologii ascetyczno-mistycznej
4
. W tym samym roku utworzono
bowiem pierwszą taką katedrę na Papieskim Uniwersytecie św.
Tomasza w Rzymie „Angelicum”, a następną w dwa lata później
na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim.
Niebawem Kongregacja do spraw Seminariów i Studiów
Uniwersyteckich skierowała do biskupów włoskich list pt.
Ordi-
namento dei Seminarii
(26 IV 1920), w którym zalecała tworzenie
w seminariach duchownych kursu teologii ascetyczno-mistycz-
nej jako „uzupełnienia” teologii moralnej, „niezbędnie potrzeb-
nego do kierowania duszami”
5
. Kilka miesięcy później ta sama
Kongregacja wystosowała do biskupów niemieckich list pt.
Vixdum haec Sacra Congregatio, ad Germaniae Episcopos
(9 X 1920),
w którym powtórzyła dyrektywy z listu do biskupów włoskich
odnośnie do konieczności uzupełnienia studium teologii moral-
nej przez wykłady z teologii ascetyczno-mistycznej
6
.
————————
2
Enchiridion clericorium. Documenta sacrorum alumnis instituendis
, Romae
1938, nr 792, s. 434.
3
AAS 2(1910), s. 668;
Enchiridion clericorium
, nr 836, s. 456.
4
AAS 12(1919) s. 29-30.
5
Enchiridion clericorium
, nr 1110, s. 572.
6
„Studium Theologiae
moralis
absolvi et perfici debet studio
Theologiae
As-
3
Bez przesady można powiedzieć, że kolejny papież — Pius
XI odegrał bardzo ważną rolę, jeśli chodzi o odpowiednie teore-
tyczne i praktyczne przygotowanie przyszłych kapłanów w za-
kresie życia duchowego. Najpierw w encyklice
Studiorum ducem
(z 22 VI 1923), wydanej z okazji sześćsetlecia kanonizacji św.
Tomasza z Akwinu
7
, ukazał Doktora Anielskiego jako wzór
człowieka obdarzonego głębokim doświadczeniem duchowym.
Potem pisząc o studiach zakonnych w liście apostolskim
Unige-
nitus Dei Filius
(z 19 III 1924)
8
, tenże papież wskazał na ścisłą za-
leżność między rzetelnym studium teologii ascetyczno-mistycz-
nej a osiąganiem doskonałości. Przy okazji polecał praktykę co-
dziennej medytacji, dzięki której teologia staje się nie tylko wie-
dzą intelektu, ale przede wszystkim doświadczeniem serca
9
.
Największym jednak wkładem Piusa XI w sprawę duchowej
formacji alumnów była encyklika
Deus scientiarum Dominus
(z 24
V 1931)
10
, w której teologię ascetyczną uznał za odrębną od teo-
logii moralnej i pastoralnej dyscyplinę teologiczną. Przepisy wy-
konawcze do tej encykliki
11
uznały ascetykę za dyscyplinę po-
mocniczą, choć obowiązkową w programie studiów seminaryj-
nych, zaś mistykę — za jedną z około trzydziestu dyscyplin spe-
cjalnych i nieobowiązkowych
12
. Takie
ratio studiorum
Pius XI
usankcjonował encykliką
Ad catholici sacerdotii
(z 20 XII 1935)
13
.
————————
cetico-Misticae
, ut Pastores sacri et se et animas sibi concreditas moderari et ad
omnem virtutis et sanctitatis laudem excolere valeant”. —
Enchiridion clerico-
rium
,
nr 1135, s. 591.
7
AAS 15(1923), s. 315.
8
AAS 16(1924), s. 137-138.
9
Zob. G. Rambaldi,
Sollecitazioni del magistero per lo studio della teologia
spirituale
, „Seminarium”, 26(1974), s. 29.
10
AAS 23(1931), s. 241-262.
11
AAS 23(1931), s. 263-284.
12
Fakt ten spotkał się z żywą reakcją ówczesnych teologów duchowości.
Zob. m.in. J. de Guibert,
Actes du S. Siège
, „Rivista di Ascetica e Mistica”,
4
Od tej pory problematyka życia duchowego na stałe weszła
do programu studiów seminaryjnych, jednak nigdy nie była
traktowana jako dyscyplina wiodąca, a w pewnych okresach po-
dejmowano nawet próby podporządkowania jej teologii moral-
nej, co miało miejsce także w polskim środowisku teologicz-
nym
14
. W takiej perspektywie teologicznomoralnej problematykę
życia duchowego w programie formacji seminaryjnej sytuował
P i u s X I I m.in. w adhortacji
Menti nostrae
(z 23 IX 1950)
15
i w
encyklice
Sedes sapientiae
(z 31 V 1956)
16
.
Być może z tego samego powodu dokumenty Soboru Waty-
kańskiego II, mimo iż akcentują konieczność duchowej formacji
przyszłych kapłanów, o „teologii duchowej” jako przedmiocie
studiów seminaryjnych zaledwie wzmiankują jeden raz w Kon-
stytucji o świętej liturgii
Sacrosanctum concilium
, wymieniając ją
razem z teologią dogmatyczną, biblistyką i teologią pastoralną,
które zostały uznane za dyscypliny autonomiczne (por. KL 16).
Zdziwienie natomiast budzi fakt, że Dekret o formacji kapłań-
skiej
Optatam totius
, nawet w p. 16, gdzie mowa jest o nauczaniu
różnych dyscyplin teologicznych w seminarium duchownym,
zupełnie pomija teologię duchowości
17
.
————————
12(1931), s. 240; por. R. Mercier,
La enseñanza de la Teología Espiritual en los
Seminarios
, „Vida Espiritual”, (1985), nr 79-80, s. 26-28.
13
AAS 28(1936), s. 6-53.
14
Zob. J. Woroniecki,
Metoda i program nauczania teologii moralnej
, Lublin
1931, s. 52-55; W. Wicher,
Czy teologia moralna ma szukać nowych dróg?
, „Polonia
Sacra”, 5(1952), s. 238-253; S. Olejnik,
Współczesne kierunki, zagadnienia i postulaty
teologiczno-moralne
, „Collectanea Theologica”, 23(1952), f. 2, s. 66-114; tenże,
O
nowe drogi dla teologii moralnej
, „Collectanea Theologica”, 25(1954), f. 3, s. 575-
596; W. Słomka,
Próba ujęcia teologii ascetyczno-mistycznej jako teologii wychowania
,
„Studia i Materiały”. Instytut Studiów Kościelnych w Rzymie, Rzym 1982, s.
97-131.
15
AAS 42(1950), s. 657-702; por. R. Moretti,
La teologia spirituale e la
formazione del sacerdote
, „Seminarium”, 16(1964), s. 565.
16
AAS 48(1956), s. 354-365.
17
Zob. Mercier,
La enseñanza de la Teología Espiritual en los Seminarios
, s. 29.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]