Teologiczna atrakcyjnosc ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
N S T Y T U T
D
D
O B R E G O
O B R E G O
P
P
A S T E R Z A
A S T E R Z A
Teologiczna atrakcyjność Trydenckiej Mszy św.
Alfons Kard. Stickler SDB
„T
HE
L
ATIN
M
ASS
M
AGAZINE
”
[Wykład wygłoszony w Nowym Jorku w dn. 9 maja 1995 w czasie konferencji
zorganizowanej przez środowiska „Christi Fideles” i „Keep the Faith"]
Msza trydencka to ryt Mszy, który został ustalony przez
Papieża Piusa V na polecenie Soboru Trydenckiego i
ogłoszony 5 grudnia 1570 r. Mszał Piusa V zawiera stary
rzymski ryt Mszy, oczyszczony z różnych dodatków i
zmian. Wprowadzając ten ryt jako obowiązujący, Papież
zachował jako prawomocne inne ryty, mające
przynajmniej 200 lat. Dlatego też bardziej poprawnym
jest nazywanie tej Mszy liturgią Papieża Piusa V.
Wiara i liturgia
Od samego początku Kościoła wiara i liturgia były ze sobą ściśle związane. Widoczny tego
dowód można znaleźć w dokumentach Soboru Trydenckiego. Ogłosił on uroczyście, że
Ofiara Mszy świętej jest w centrum liturgii katolickiej, wbrew herezji Marcina Lutra, który
zaprzeczał, że Msza jest ofiarą.
Wiemy z historii rozwoju wiary, że doktryna ścisłego związku wiary i liturgii została
autorytatywnie wyrażona przez Magisterium, w nauczaniu papieży i soborów. Wiemy
również, że w całym Kościele, a szczególnie w kościołach wschodnich, wiara była
najistotniejszym czynnikiem w rozwoju i kształtowaniu liturgii, szczególnie w przypadku
Mszy świętej.
Są na to przekonujące argumenty z pierwszych wieków Kościoła. Papież Celestyn I pisał do
biskupów Galii w 422: „Legem credendi, lex statuit supplicandi” – reguła modlitwy stanowi
regułę wiary. Zasada ta była później często wyrażana sformułowaniem „lex orandi, lex
credendi” – reguła modlitwy jest regułą wiary.
Kościoły prawosławne zachowały wiarę dzięki liturgii. Jest to bardzo ważne zważywszy na
to, że Papież w swoim ostatnim liście (ogłoszonym siedem dni temu)
napisał, iż Kościół
łaciński musi nauczyć się wiele od kościołów wschodnich, szczególnie w odniesieniu do
liturgii...
Orzeczenia Soboru
Często nie zauważa się faktu istnienia dwóch typów orzeczeń i decyzji soborowych:
doktrynalnych (teologicznych) i dyscyplinarnych. Większość soborów i synodów
wypowiadała się zarówno w sprawach doktrynalnych, jak i dyscyplinarnych. Niektóre nie
podejmowały zagadnień dyscyplinarnych. Są też takie, które owocowały wyłącznie
1 Chodzi o list Jana Pawła II
Orientale lumen
z 2 maja 1995 r. (przyp. red.).
www.pastorbonus.pl
1
I
N S T Y T U T
  N S T Y T U T
D
D
O B R E G O
O B R E G O
P
P
A S T E R Z A
A S T E R Z A
orzeczeniami dyscyplinarnymi. Wiele ze wschodnich soborów po Soborze Nicejskim
zajmowało się jedynie zagadnieniami wiary. Drugi Synod „in Trullo” w 691 r. był synodem
ściśle wschodnim, zwołanym tylko dla wydania orzeczeń i decyzji dyscyplinarnych,
dotyczących kościołów wschodnich, zaniedbanych podczas poprzednich soborów.
Wprowadził on dyscyplinę tak wówczas potrzebną tym kościołom, zwłaszcza Kościołowi w
Konstantynopolu.
Wspomniane rozróżnienie ważne jest dlatego, że Sobór Trydencki w sposób wyraźny wydał
orzeczenia obydwu typów. W dokumentach tego Soboru znajdujemy rozdziały i kanony
zawierające orzeczenia wyłącznie w sprawach wiary, a potem, w dokumentach prawie
wszystkich sesji, po rozdziałach i kanonach teologicznych znajdują się orzeczenia w
sprawach wyłącznie dyscyplinarnych. We wszystkich kanonach teologicznych znajdujemy
orzeczenie, że każdy, kto sprzeciwia się decyzjom Soboru, jest wyłączony ze wspólnoty –
„anathema sit”. Natomiast Sobór nigdy nie nakłada anatemy w sprawach czysto
dyscyplinarnych.
Sobór Trydencki o Mszy świętej
Przyjrzyjmy się temu, co Sobór Trydencki orzekł o Mszy świętej. Wskazałem już na związek
pomiędzy wiarą a modlitwą i liturgią, a zwłaszcza między wiarą a najwyższą liturgiczną
formą Kultu Bożego. Ten związek znalazł klasyczny wyraz w orzeczeniach Soboru
Trydenckiego, który zajmował się tym tematem na trzech sesjach: na trzynastej w
październiku 1551 r., na dwudziestej w lipcu 1562 r., poświęconej Sakramentowi Eucharystii,
a zwłaszcza na dwudziestej drugiej we wrześniu 1562 r., której efektem są dogmatyczne
rozdziały i kanony dotyczące Najświętszej Ofiary Mszy świętej. Wśród dokumentów Soboru
jest również osobny dekret dotyczący tego, czego powinno się przestrzegać, a czego unikać w
celebracji Mszy. W tym dokumencie znajdujemy klasyczne i centralne orzeczenie,
autorytatywną i oficjalną wypowiedź Kościoła na ten temat.
We wspomnianym dekrecie najpierw podejmowane jest zagadnienie natury Mszy świętej.
Marcin Luter jasno i otwarcie zanegował istotę Mszy twierdząc, że nie jest ona ofiarą. Jest
prawdą, że reformatorzy, aby nie wprowadzać zamętu wśród zwykłych wiernych, nie od razu
usunęli ze swej liturgii te elementy, które odzwierciedlały prawdziwą wiarę i były niezgodne
z ich doktrynami (na przykład pozostawiono podniesienie Hostii pomiędzy „Sanctus” a
„Benedictus”).
Dla Lutra i jego następców nabożeństwo składało się głównie z kaznodziejstwa jako sposobu
nauczania i zbudowania wiernych, przeplatanego modlitwami i hymnami. Przyjmowanie
Komunii Świętej miało jedynie drugorzędne znaczenie. Luter nadal głosił wiarę w obecność
Chrystusa w chlebie w momencie jego przyjmowania, ale gwałtownie negował ofiarny
charakter Mszy świętej. Dla niego ołtarz nigdy nie mógłby być miejscem składania ofiary.
Jak łatwo można zrozumieć, z tej negacji wypływają ułomności protestanckiej liturgii, która
jest zupełnie różna od liturgii Kościoła katolickiego. Zrozumiałe staje się również dlaczego
Sobór Trydencki określił część wiary katolickiej, dotyczącą natury Ofiary Eucharystycznej,
stwierdzając, że ma ona rzeczywistą zbawiającą moc. W Ofierze Jezusa Chrystusa kapłan
zastępuje samego Chrystusa. Po wyświęceniu kapłan jest prawdziwym „alter Christus” –
drugim Chrystusem. Na mocy Konsekracji chleb zamienia się w Ciało Chrystusa, a wino – w
Jego Krew. To odnowienie Ofiary Chrystusa jest uwielbieniem Boga.
www.pastorbonus.pl
2
I
N S T Y T U T
N S T Y T U T
D
D
O B R E G O
O B R E G O
P
P
A S T E R Z A
A S T E R Z A
Sobór precyzuje, że ta ofiara nie jest nową ofiarą, niezależną od jedynej Ofiary Krzyża.
Przeciwnie, jest ona w pełni zależna od jedynej Ofiary Krzyża, czyniąc ją obecną w
bezkrwawy sposób, tak że Ciało i Krew Chrystusa są substancjalnie obecne, pozostając pod
postaciami chleba i wina. W związku z tym we Mszy nie ma nowej zasługi ofiarnej, lecz
raczej jest w niej nieustannie uskuteczniany lub urzeczywistniany przez Chrystusa
nieskończony owoc krwawej Ofiary Krzyża.
Ten sam dokument stanowi ponadto, że akt składania Ofiary zawiera się w konsekracji.
Offertorium czyli ofiarowanie (przez które chleb i wino są przygotowywane do konsekracji)
oraz Komunia Święta, są integralnymi częściami Mszy, lecz nie należą do jej istoty. Istotą
Mszy świętej jest konsekracja, przez którą kapłan działając „w osobie Chrystusa” i w ten sam
co On sposób, wypowiada konsekrujące słowa Chrystusa.
Dlatego też Msza nie jest i nie może być tylko celebracją Komunii św. lub wspomnieniem
albo pamiątką Ofiary Krzyża, lecz jest raczej prawdziwym, bezkrwawym uobecnieniem tej
samej Ofiary. Z tego też powodu jest ona skutecznym odnowieniem Ofiary Krzyża. Jest to w
istocie uwielbienie Boga ofiarowane Jemu samemu. To uwielbienie słusznie zawiera w sobie
inne elementy: wychwalanie Boga, dziękczynienie za wszystkie otrzymane łaski, smutek z
powodu popełnionych grzechów, prośby w koniecznych potrzebach. Oczywiście Msza może
być ofiarowana w jednej lub w kilku wspomnianych intencjach. Cała ta doktryna została
ustalona oraz ogłoszona w rozdziałach i kanonach dwudziestej drugiej Sesji Soboru
Trydenckiego.
Trydenckie anatemy
Różne konsekwencje wynikają z tej tak określonej teologicznej natury Mszy świętej. Po
pierwsze – Kanon Mszy świętej. W liturgii rzymskiej zawsze był tylko jeden Kanon, który
został wprowadzony przez Kościół wiele wieków temu. Sobór Trydencki wyraźnie stwierdził
w Rozdziale 4., że ten Kanon jest wolny od błędu i że nie zawiera niczego, co nie byłoby
pełne świętości i pobożności oraz co nie wznosiłoby wiernych do Boga. Jego układ opiera się
na słowach naszego Pana Jezusa Chrystusa, Tradycji apostolskiej i zarządzeniach świętych
papieży. Kanon 6. z Rozdziału 4. grozi ekskomuniką tym, którzy twierdziliby, że Kanon
Mszy św. zawiera błędy i z tego powodu powinien być zniesiony.
W Rozdziale 5. Sobór stwierdził, że natura ludzka wymaga zewnętrznych znaków, aby
podnieść ducha do spraw boskich. Z tego powodu Kościół wprowadził pewne obrzędy oraz
znaki: ciche i głośne modlitwy, błogosławieństwa, świece, kadzidła, szaty i inne. Wiele z tych
znaków ma swe początki w przykazaniach Apostołów lub w Tradycji apostolskiej.
Przez te widzialne znaki wiary i pobożności jest podkreślana natura Ofiary. Znaki te
wzmacniają i zachęcają wiernych do medytacji nad Boskimi składnikami zawartymi w
Ofierze Mszy Świętej. Aby zabezpieczyć tę doktrynę, Kanon 7. grozi ekskomuniką
wszystkim tym, którzy uważaliby te zewnętrzne znaki za wprowadzające nie pobożność lecz
bezbożność. Jest to przykładem tego, co rozważałem wcześniej: tego rodzaju orzeczenia, z
sankcjami zawartymi w kanonach mają znaczenie teologiczne, a nie tylko dyscyplinarne.
W Rozdziale 6. Sobór podkreśla pragnienie Kościoła dotyczące przyjmowania Komunii św.
przez wszystkich wiernych obecnych na Mszy św., ale stanowi jednocześnie, że nawet jeżeli
tylko kapłan odprawiający Mszę przyjmuje Komunię, Msza taka nie powinna być nazywana
prywatną i dlatego krytykowana lub zabroniona. W takim przypadku wierni przyjmują
Komunię duchowo. Dalej czytamy, że wszystkie ofiary, składane przez kapłana jako
www.pastorbonus.pl
3
I
N S T Y T U T
N S T Y T U T
D
D
O B R E G O
O B R E G O
P
P
A S T E R Z A
A S T E R Z A
sprawującego publiczną posługę w Kościele, są składane za wszystkich członków
Mistycznego Ciała Chrystusa. Dlatego też Kanon 8. grozi ekskomuniką wszystkim tym,
którzy twierdziliby, że takie Msze są zakazane i powinny być zabronione – kolejne orzeczenie
teologiczne.
Rozdział 8. jest poświęcony szczególnemu językowi nabożeństwa, używanemu podczas Mszy
św. Wiadomo, że wszystkie religie mają własny język sakralny używany w sprawowaniu
kultu. W Kościele rzymsko-katolickim przez pierwsze trzy wieki takim językiem był język
grecki, stosowany powszechnie w świecie łacińskim. Począwszy od czwartego wieku
powszechnym językiem w Imperium Rzymskim stawała się łacina. Łacina pozostawała przez
wieki jedynym językiem kultu w Kościele rzymsko-katolickim. W sposób zupełnie naturalny
łacina stała się językiem rytu rzymskiego i centralnego aktu kultu sprawowanego w tym rycie
– Mszy świętej. Ten stan rzeczy trwał nawet wówczas, gdy łacina została zastąpiona jako
żywy język przez różne języki romańskie.
Sobór Trydencki o łacinie i ciszy
Dochodzimy teraz do pytania: dlaczego po raz kolejny nie zmienić języka liturgicznego?
Odpowiadamy: Boska Opatrzność stanowi nawet o rzeczach drugorzędnych. Na przykład
Palestyna, a w niej Jerozolima, jest miejscem Odkupienia dokonanego przez Chrystusa, a
Rzym jest centrum Kościoła. Piotr nie urodził się w Rzymie. Przybył tam. Dlaczego? Było to
centrum Imperium Rzymskiego, a to znaczyło wówczas – centrum świata. Takie jest
praktyczne podłoże rozprzestrzeniania się wiary w Imperium Rzymskim. Podłoże czysto
ludzkie, historyczne. Ale w oczywisty sposób zamierzone przez Bożą Opatrzność.
Podobny proces można dostrzec nawet w innych religiach. Dla muzułmanów stary język
arabski jest martwy, a mimo to pozostaje językiem ich liturgii, ich kultu. Dla hinduistów –
sanskryt. Z powodu koniecznej więzi z nadprzyrodzonością, nabożeństwo w sposób naturalny
wymaga odrębnego, własnego języka religijnego, który nie powinien być językiem
potocznym.
Ojcowie Soboru wiedzieli bardzo dobrze, że większość wiernych uczestniczących we Mszy
św. ani nie rozumiała łaciny, ani też nie była w stanie przeczytać tłumaczeń. Większość ludzi
była wówczas niepiśmienna. Ojcowie wiedzieli również, że we Mszy zawarte jest bardzo
wiele pouczeń dla wiernych. Pomimo tego nie podzielali poglądu protestantów, że konieczną
rzeczą jest celebrowanie Mszy świętej wyłącznie w językach narodowych. W celu
odpowiedniego pouczenia wiernych, Sobór nakazał, że wszędzie ma być przestrzegany
starożytny obrzęd przyjęty przez Święty Kościół Rzymski – Matkę i Nauczycielkę wszystkich
kościołów, a troska o dusze ma obejmować wyjaśnianie centralnej tajemnicy Mszy św.
Kanon 9. grozi ekskomuniką tym, którzy twierdziliby, że język Mszy musi być tylko
językiem narodowym. Warto zauważyć, że zarówno w samym rozdziale, jak i w kanonie,
Sobór Trydencki odrzucił tylko „wyłączność” języka narodowego w świętych obrzędach. Z
drugiej strony, trzeba raz jeszcze przypomnieć sobie, że te różne soborowe regulacje nie mają
tylko charakteru dyscyplinarnego. Są zbudowane na fundamencie doktrynalnym i
teologicznym, który zawiera w sobie samą wiarę.
Powodów takiego stanowiska należy się doszukiwać przede wszystkim w szacunku należnym
tajemnicy Mszy św. Dekret, który został wydany zaraz po ogłoszeniu wspomnianych
zarządzeń, dotyczący tego, czego powinno się przestrzegać, a czego unikać w sprawowaniu
Mszy św., stanowi, że „brak szacunku nie może być oddzielony od niezbożności”. Z brakiem
www.pastorbonus.pl
4
I
N S T Y T U T
N S T Y T U T
D
D
O B R E G O
O B R E G O
P
P
A S T E R Z A
A S T E R Z A
szacunku zawsze związana jest niezbożność. Ponadto, Sobór chciał zagwarantować
tożsamość treści wyrażanych przez Mszę, a precyzja języka łacińskiego strzeże tej tożsamości
przed złymi rozumieniami i potencjalnymi błędami, wynikającymi z braku precyzji
lingwistycznej.
Z tych powodów Kościół zawsze bronił języka sakralnego i nawet ostatnio Papież Pius XI
wyraźnie stwierdził, że język ten powinien być „non vulgaris”. Z tych samych powodów
Kanon 9. nałożył ekskomunikę na tych, którzy twierdziliby, że ryt Kościoła Rzymskiego, w
którym część Kanonu i słowa Konsekracji są wypowiadane po cichu, musi być potępiony.
Nawet cisza ma uzasadnienie teologiczne.
W końcu w pierwszym kanonie dekretu o reformie z dwudziestej drugiej sesji Soboru
Trydenckiego znajdujemy inne zarządzenia, które mają raczej charakter dyscyplinarny, ale
dopełniają część doktrynalną, gdyż nie ma niczego skuteczniejszego w prowadzeniu wiernych
do głębszego zrozumienia tajemnicy niż życie i przykład sług kultu. Powinni oni dostosować
swoje życie i zachowanie do celu swej służby, co ma przejawiać się w ich stroju, zachowaniu
i mowie. We wszystkim tym powinni być godni, skromni i pobożni. Powinni również unikać
nawet drobnych uchybień, gdyż w ich przypadku byłyby uznane za ciężkie. Dlatego też
przełożeni mają wymagać od nich sposobu życia zgodnego z całą tradycją zachowania się
stosownego dla stanu duchownego.
Msza Piusa V i Msza Pawła VI
Możemy teraz w większym stopniu docenić oraz lepiej zrozumieć teologiczne zaplecze i
podstawę dyskusji oraz zarządzeń Soboru Trydenckiego, dotyczących Mszy św. jako szczytu
świętej liturgii. W zestawieniu z poważnym wyzwaniem ze strony protestantyzmu widać
teologiczną atrakcyjność Mszy trydenckiej nie tylko dla określonego okresu historycznego,
ale również jako punktu odniesienia dla Kościoła i dla liturgicznej reformy Soboru
Watykańskiego II.
Musimy przede wszystkim określić tu właściwe znaczenie tej reformy. W odniesieniu do
Mszy trydenckiej podkreślamy znaczenie poprawnego zrozumienia, czym była Msza Papieża
Piusa V, która spełniła życzenia Ojców Soboru Trydenckiego. Musimy teraz zaznaczyć, że
właściwa nazwa Mszy Soboru Watykańskiego II powinna brzmieć: Msza posoborowej
komisji liturgicznej. Zwykłe spojrzenie na soborową Konstytucję o liturgii od razu wskazuje,
że wola Soboru i wola komisji często nie są ze sobą zgodne, a nawet wprost sprzeczne.
Przyjrzymy się pokrótce głównym różnicom między tymi reformami liturgicznymi i temu, co
możemy nazwać ich teologiczną atrakcyjnością.
Po pierwsze, w odpowiedzi na herezję protestancką Msza Piusa V uwyraźnia centralną
prawdę o Mszy świętej jako Ofierze, opierając się na dyskusjach teologicznych i
poszczególnych orzeczeniach Soboru. Msza Pawła VI (nazywana tak, gdyż komisja
liturgiczna powołana dla przeprowadzenia reformy po Vaticanum II pracowała w
ostatecznym rozrachunku na odpowiedzialność Papieża) kładzie raczej nacisk na integralną
część Mszy – na Komunię, czego efektem jest przekształcenie Ofiary w coś, co może być
nazwane posiłkiem. Wielkie znaczenie, jakie w nowej Mszy zostało przypisane czytaniom i
kaznodziejstwu, jak również pozostawienie księdzu możliwości dodawania własnych
przemówień i wyjaśnień, jest kolejnym przejawem tego, co może być nazwane adaptacją do
protestanckiej koncepcji kultu.
www.pastorbonus.pl
5
I
N S T Y T U T
[ Pobierz całość w formacie PDF ]