Terenoznawstwo 1

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
T
ERENOZNAWSTWO
materiał metodyczny
opracował:
phm. Tomasz Rawski
phm. Tomasz Rawski
Terenoznawstwo
strona 2
Spis treści:
phm. Tomasz Rawski
Terenoznawstwo
strona 3
1. Strony świata
O tym, że jest coś takiego jak cztery strony
świata, wie każdy, nie każdy jednak umie je wyznaczać,
zwłaszcza wtedy, gdy trzeba się posłużyć czymś innym
niż kompas. Nie wszyscy także wiedzą, że pojęcie północ
jest niejednoznaczne, istnieje bowiem kilka „północy”,
nazwanych od tego, co je wyznacza. Podaję je tylko dla
porządku, ponieważ różnice między nimi są niewielkie,
i w żaden sposób nie wpływają na nasze harcerskie
pomiary.
północ geograficzna – wyznacza ją oś
ziemska (ta, dokoła której kręci się Ziemia)
północ topograficzna – wymyślono ją,
ponieważ nie da się idealnie odnieść do
północy geograficznej mapy, która jest tylko
niedokładnym odwzorowaniem terenu;
wyznaczają ją pionowe linie siatki na mapie
Rysunek 1 - Strony świata
północ magnetyczna – wyznacza ją biegun magnetyczny Ziemi, a wskazuje ją nam
kompas.
północ astronomiczna – wskazuje ją nam Gwiazda Polarna.
Najczęściej jednak będziemy
korzystać z kompasu, więc od niego
zaczniemy...
1.1. Kompas
Dlaczego południowy zwrot
igły magnetycznej jest obciążony?
Nie wiem, czy zauważyliście,
że na południowej części igły coś
wisi – zwykle kawałek blaszki lub
inny obciążnik. Wszystko przez to,
że Ziemia jest okrągła, a igła
magnetyczna, chcąc wskazywać
biegun, obracałaby się do ziemi.
Ale kompas przecież działa tylko
wtedy, gdy jest ustawiony poziomo
– stąd obciążenie.
Kompas
to urządzenie wskazujące
północ – tyle wie każdy. Zasadniczym
elementem kompasu jest
igła magnetyczna
,
która zwraca się w kierunku północy
magnetycznej, jeżeli ma zapewnioną swobodę
poruszania. Zwykle zapewnia jej to woda.
1.2. Azymut
Azymut to kąt zawarty między północą a kierunkiem marszu mierzony w prawą stronę od
kierunku północnego (zgodnie z ruchem wskazówek zegara).
Azymuty przedstawia podziałka na brzegu tarczy busoli. Z pojęciem azymutu wiążą się
dwie czynności: wyznaczanie azymutu i odczytywanie go. Oto krótka instrukcja wykonywania tych
procedur:
Wyznaczanie azymutu
1) Otrzymałaś(-eś) do wyznaczenia azymut (np. 45º)
2) Obróć tarczę busoli tak, aby 45º pokryło się ze szczerbinką (strzałką)
3) Pokręć busolą aby igła kompasu pokryła się z azymutem 0º
4) Kierunek, który wskazuje szczerbinka (strzałka), to azymut 45º czyli północny wschód
 phm. Tomasz Rawski
Terenoznawstwo
strona 4
Kompas czy busola?
To pytanie dosyć częste. Busola
jest przyrządem przystosowanym do
wyznaczania azymutu, w związku z czym
posiada ruchomą tarczę z podziałką 0-
360º, a także szczerbinkę lub chociaż
strzałkę – przyrząd do wyznaczenia
kierunku w terenie. Kompas zamiast
podziałki ma różę wiatrów – północ,
północny wschód ku północy, północny
wschód... (N, NNE, NE...)
Odczytywanie azymutu
1) Patrzysz w jakimś kierunku, a chcesz
wiedzieć jaki to azymut
2) Ustaw w tym kierunku szczerbinkę
(strzałkę) busoli
3) Pokręć tarczą busoli tak aby igła
kompasu pokryła się z azymutem 0º
4) Odczytaj na tarczy, jaki kąt pokrywa
się ze szczerbinką (strzałką) – jest to
azymut, którego szukasz
Azymutówka
To bardzo prosty sposób opisania trasy do jakiegoś punktu. To
zestawienie azymutów i przyporządkowanych im odległości, zwykle
wyrażonych w parokrokach. Obok znajduje się przykład azymutówki. Aby ją
przejść należy w miejscu rozpoczęcia ustawić azymut 150
°
i przejść w tym
kierunku 20pk, następnie w miejscu, do którego dojdziemy, wyznaczyć
kolejny azymut - 121
°
i przejść zgodnie z nim 15pk itd. Przejście azymutówki
wymaga dużo precyzji, odchyłka bowiem nawet jednego stopnia na dużych odległościach sprawi, że
dojdziemy do miejsca oddalonego kilkanaście a nawet czasem kilkadziesiąt metrów od celu.
150
°
20pk
121
°
15pk
95
°
19pk
116
°
31pk
1.3. Inne sposoby wyznaczania stron świata
Bywa tak, że wychodząc na rajd czy wędrówkę nie zawsze bierzemy ze sobą busolę,
a kierunki świata i tak musimy wyznaczyć. Sprawa dla niektórych staje się beznadziejna, ale nie
dla harcerzy. Istnieje bowiem szereg innych metod, z których jedne są niezawodne, inne prawie
pewne, ale do części z nich trzeba podchodzić z dystansem.
Najpewniejsze metody to te, które wykorzystują położenie Słońca i gwiazd
Słońce
— jeżeli w południe ustawimy się tyłem do Słońca, to nasz cień będzie wskazywał
północ (uwaga! – informacja ta jest prawdziwa dla południa czasu miejscowego, który
minimalnie różni się od czasu administracyjnego, dlatego korzystając z zegarka, możemy
otrzymać północ z minimalnym błędem, zwykle nie ma to jednak znaczenia)
Słońce i zegarek
— ta metoda jest dużo bardziej uniwersalna
od poprzedniej, ponieważ pozwala na wyznaczenie kierunku
południowego o każdej porze dnia, jeżeli tylko widać Słońce,
i – oczywiście – jeżeli mamy zegarek (wskazówkowy!). Jeżeli
obrócimy zegarek tak, że mała wskazówka będzie skierowana
na Słońce, to połowa kąta (dwusieczna) zawartego między
godziną dwunastą a małą wskazówką wyznaczy nam południe
(przy czym przed południem kąt ten mierzymy w lewo od
dwunastej, a po południu – w prawo). Metoda ta jest opatrzona
tym samym błędem co metoda pierwsza.
Gwiazda Polarna
— wskazuje kierunek północny, problem
polega tylko na znalezieniu jej. Gwiazda Polarna (inaczej:
Północna) znajduje się na końcu dyszla Małego Wozu (Małej
Niedźwiedzcy, jet to jednak gwiazdozbiór rudno
zauważalny. Znacznie łatwiej znaleźć na niebie Wielki Wóz
(Wielką Niedźwiedzicę). Następnie trzeba poprowadzić prostą
Rysunek 2 — Słońce i zegarek
 phm. Tomasz Rawski
Terenoznawstwo
strona 5
przez dwie gwiazdy – tylne koło wozu
i gwiazdę bezpośrednio nad nią (dwie
gwiazdy po stronie przeciwnej od
dyszla). Jeżeli na tej prostej
odmierzymy pięć odległości między tymi
dwoma gwiazdami i tam będzie Gwiazda
Polarna.
Oprócz tych metod, które można
traktować jako dokładne, istnieje kilka
sposobów wyznaczania kierunków świata, na
podstawie obserwacji przyrody.
Wykorzystują one wpływ temperatury,
wiatrów i opadów na drzewa, kamienie i inne
tzw. przedmioty terenowe. Poniższe metody
mają szansę się sprawdzić, gdy mamy do
czynienia z warunkami typowymi – możemy
orientować się po samotnie stojącym
drzewie, bo działają na niego różnorakie
czynniki, jednak na nic zda się nam drzewo w
środku lasu, gdzie ze wszystkim stron
otaczają je inne drzewa i osłaniają przed
wiatrem, deszczem, nasłonecznieniem itp.
Trzeba również zwrócić uwagę na to, że nie
zawsze północna strona jest najbardziej niekorzystna. W Polsce mamy przewagę wiatrów
zachodnich i bywa, że to one w bardziej eksponowanych miejscach kształtują sylwetkę drzew.
Mimo tych wszystkich wyjątków, ukształtowały się pewne reguły, pozwalające wyznaczyć strony
świata – oto one:
Rysunek 3 - Gwiazda Polarna
Gałęzie
samotnie rosnącego drzewa są dłuższe od strony południowej; bierze się to stąd, że
jest o strona nasłoneczniona, a drzewu słońce potrzebne jest do życia (przeprowadzania
procesu fotosyntezy), dlatego od południa bardziej rozwija swoją koronę.
Słoje
ściętego drzewa są węższe od północy a szersze od południa. Słój to roczny przyrost
drzewa, szerszy słój – to większy przyrost. Drzewo szybciej rośnie od południa, dlaczego? –
już napisałem.
Mech
porasta kamienie pnie drzew, kamienie, skały, mury bardziej od strony północnej; jest
to strona bardziej wilgotna. (Te same tendencje wykazują glony i porosty)
Mrowisko
jest bardziej strome od północy, a wypłaszczone od południa
Czasem zdarza się także, że i w mieście trzeba wiedzieć, gdzie jest północ. Okazuje się,
że ludzka cywilizacja mimowolnie wykształciła pewne rzeczy, dzięki którym wyuczony harcerz
może rozpoznawać kierunki świata.
Stare kościoły
najczęściej są orientowane. Oznacza to, że zbudowano je tak, że
prezbiterium (część świątyni w której znajduje się ołtarz) znajduje się po stronie wschodniej
świątyni.
Anteny satelitarne
odbierające polskie programy są skierowane na południe.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]