Terroryzm a bezp Polski

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Ewolucja strategii i metod działania
islamskich ugrupowań terrorystycznych
i ich wpływ na bezpieczeństwo Polski
Magdalena Adamczuk
Istotą współczesnego terroryzmu jest zmienność jego form i sposobów prze-
prowadzania zamachów. Sięganie po terrorystyczne metody działań przez
ugrupowania ma różną motywację polityczną czy ideologiczną. Największe
zagrożenie bezpieczeństwa stanowi jednak terroryzm islamski. W jego ob-
szarze zaobserwować można zmiany na poziomach zarówno strategii ideolo-
gicznej, jak i operacyjnej. Odnoszą się one głównie do zakresu organizowania
i kierowania organizacjami terrorystycznymi, w tym sieciowości i decentrali-
zacji strukturalnej, ekspansji obszaru aktywności organizacji na teren krajów
zachodnich, sięgania po coraz bardziej profesjonalne sposoby dokonywania
zamachów oraz wykorzystywania internetu do działań propagandowo-rekru-
tacyjnych i planowania zamachów.
Jednym z najpoważniejszych wśród nowych zagrożeń dla bezpieczeństwa
poszczególnych państw, w tym Polski, jest zorganizowany terroryzm między-
narodowy
.
Środowisko bezpieczeństwa ulega ciągłym przeobrażeniom, ewo-
luuje. To samo dzieje się z terroryzmem, który należy dziś postrzegać jako
strategiczną koncepcję prowadzenia wojny asymetrycznej przez podmioty
pozapaństwowe. Przewartościowaniu uległy główne źródła zagrożeń, pojawi-
ły się one na nowych obszarach, co skutkuje ciągłym wypracowywaniem no-
wych reguł i środków zapobiegania im, rozpoznawania, oceny i zwalczania.
Dynamiczne umiędzynarodowienie się terroryzmu ma swoje początki
w latach 60. i 70. XX w. Wydarzenia z tego okresu i procesy zachodzące
w globalizującym się świecie, mające wpływ na obecny kształt terroryzmu,
wywołane zostały m.in. przez przemiany i zjawiska społeczno-ekonomicz-
ne i kulturowe, które doprowadziły do nasilenia procesów religijnego odro-
dzenia i tendencji fundamentalistycznych
1
. Zaznaczyć należy, że większość
1
Rewolucja w Iranie w 1979 r., wojna w Afganistanie rozpoczęta w 1979 r. i powstanie Al-Kaidy,
interwencja izraelska i zaangażowanie międzynarodowe w Libanie (od 1982 r.), wojna w Zatoce Per-
skiej (1990-1991).
199
BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE nr 19, III – 2011
organizacji terrorystycznych aktywnych w latach 70. i 80. to przeważnie gru-
py świeckie, które miały jasno zde niowany zasób politycznych, społecz-
nych albo ekonomicznych celów i wykorzystywały terroryzm jako metodę
zwrócenia uwagi na swoją działalność i sprawę, o jaką walczyły. Ekstremiści
nacjonalistyczni, prawicowi czy lewicowi działali zazwyczaj jako zaplecze
ugrupowań politycznych, a celem zamachów były przede wszystkim osoby
pełniące ważne funkcje publiczne, przedstawiciele
establishmentu
oraz koja-
rzone z nimi symbole. Sprawą drugorzędną była spektakularność, osiągana
poprzez spowodowanie jak największej liczby o ar. Poza kilkoma zamacha-
mi z tego okresu
2
starano się minimalizować straty wśród osób cywilnych,
niezwiązanych bezpośrednio z celem ataku.
Współczesny terroryzm charakteryzuje się przede wszystkim ciągłym
przekraczaniem granic znanych już i przyjętych form ataku oraz całkowi-
tym nieprzestrzeganiem zasad etycznych. Aby zwiększyć nieprzewidywal-
ność, a tym samym skuteczność przeprowadzanych zamachów (w tym sa-
mobójczych) wykorzystuje się dzieci, które coraz częściej stają się również
o arami prowadzonych przez terrorystów akcji
3
. Spektakularność, inten-
sywność i zasięg przekazu medialnego w połączeniu z jak największą liczbą
o ar
4
i szkód są obecnie wyznacznikami efektywności ataków.
Umiędzynarodowienie i brutalizacja metod działań terrorystów dowo-
dzi, że obecnie świat wszedł w epokę nowej jakości terrorystycznych zagro-
żeń, co wywiera stały wpływ na problemy bezpieczeństwa w skali krajowej,
regionalnej i globalnej
5
. Terroryzm jest narzędziem i metodą działania poli-
tycznego, będąc do niedawna bronią stosowaną przez marginalizowane gru-
py społeczne i polityczne, działające regionalnie i mające zhierarchizowaną
strukturę. Początkowo fundamentaliści prowadzili batalię na płaszczyźnie
szeroko rozumianej kultury i lozo i, dopiero później zajęli się kwestiami
politycznymi i społecznymi, chcąc zastąpić wizję świata opartą na obowią-
zującej hierarchii wartości własną wizją, często opartą na powrocie do okre-
ślonych korzeni islamu.
2
Np. zamach na samolot linii lotniczych Pan American World Airways nad Lockerbie (grudzień
1988 r.), gdzie zginęło 259 osób oraz katastrofa lotu Air India 182 (czerwiec 1985 r.) – zginęło wów-
czas 329 osób.
3
Np. zamach w Biesłanie w Osetii Płn.; w ataku zginęły 334 osoby, w tym 186 dzieci.
4
We wrześniu 2001 r. w ataku na World Trade Center zginęły 2752 osoby, w październiku 2002 r.
na Bali zginęły 202 osoby, w maju 2003 r. w Casablance – 45 osób, w Stambule w listopadzie 2003 r.
– 63 osoby, w Madrycie w marcu 2004 r. – 191, w Londynie 7 lipca 2005 r. – 56 osób, w Sharm
el-Sheikh w lipcu 2005 r. – 67 osób, w Ammanie w listopadzie 2005 r. – 57 osób, w Bombaju w listo-
padzie 2008 r. – 195 osób.
5
Y. Alexander, M.S. Swetnam,
Siewcy śmierci
, Bellona, Warszawa 2001 r.
200
 POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA
Intensywne odradzanie się fundamentalizmu islamskiego w połowie
XX w. było w dużej mierze działaniem opozycyjnym wobec popularnego
w tamtym okresie socjalizmu islamskiego. Na ukształtowanie ideologiczne
współczesnych grup terrorystycznych wpływ miały niewątpliwie główne is-
lamskie nurty religijne: saudyjski wahabityzm, bliskowschodni ruch Braci
Muzułmanów, pakistański islamizm oraz szyicka ideologia rewolucji irań-
skiej. Jednak to powstanie sunnickiej Al-Kaidy – organizacji przekształcają-
cej się w globalny ruch islamistyczny – przyniosło nową jakość w postrzega-
niu terroryzmu i walce z tym zagrożeniem.
TERRORYZM MOTYWOWANY RELIGIJNIE
Obserwowany wzrost znaczenia religii jako motywacji i uzasadniania
działań ekstremistów uznawany jest za jedną z najważniejszych zmian za-
chodzących w ostatnich dekadach. Jest to jeden z czynników najmocniej
warunkujący zjawisko terroryzmu jako zagrożenia dla bezpieczeństwa
światowego. W skali międzynarodowej istnieje wiele organizacji terrory-
stycznych, które wykazują się szczególną aktywnością. Rezultaty analizy
zagrożeń związanych z terroryzmem pozwalają jednak na stwierdzenie, że
największym wyzwaniem dla bezpieczeństwa i stabilności państw stanowi
terroryzm radykalnych grup islamskich. Najważniejszym czynnikiem uza-
sadniającym i usprawiedliwiającym prowadzenie działalności terrorystycz-
nej z perspektywy terrorystów jest ich silna motywacja wynikająca z wyzna-
wanych wartości i światopoglądu. W porównaniu z organizacjami, których
działanie opiera się na ideologii świeckiej, zamachowcy motywowani reli-
gią są skłonni do znacznych poświęceń i podejmowania większego ryzy-
ka. Z perspektywy skutecznego zwalczania terroryzmu religijnego stanowi
to dodatkowe wyzwanie i konieczność tworzenia nowych mechanizmów
obronnych. Jak ocenia to ekspert, „motywacja warunkuje (aczkolwiek nie
determinuje) także wybór taktyk grup terrorystycznych, bezpośrednich ce-
lów ataków, a częściowo także kwestie selekcji używanych środków podczas
zamachów oraz strukturę organizacyjną grupy”
6
.
W terroryzmie motywo-
wanym radykalną ideologią islamistyczną zamachy samobójcze stanowią
jedną z najczęściej wybieranych form. Śmierć męczeńska
,
będąca wyrazem
bezwzględnego przywiązania do idei i przekonań prezentowanych przez
ekstremistów islamskich, jest fenomenem, poznanie którego źródeł, moty-
6
M. Madej,
Zagrożenia asymetryczne bezpieczeństwa państw obszaru transatlantyckiego
, Polski In-
stytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2007 r., s. 135.
201
 BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE nr 19, III – 2011
wacji i przebiegu procesu głębokiej radykalizacji jest niezbędnym elemen-
tem skutecznej walki z terroryzmem.
Jak już wspomniano wcześniej, obecne formy terroryzmu ukształtowała
ewolucja procesów zachodzących w sferze społecznej, politycznej, jak też
w sferze bezpieczeństwa i układów sił. Spektakularny atak na World Trade
Center (WTC) z 11 września 2001 r. zmienił postrzeganie terroryzmu przez
społeczność międzynarodową. Z uwagi na wykorzystane metody i ska-
lę skutków stał się punktem zwrotnym w przeciwdziałaniu terroryzmowi,
którego zwalczanie stało się priorytetowym działaniem prawie każdego
kraju na świecie. W ostatniej dekadzie wokół zagadnienia zwalczania ter-
roryzmu skupiały się strategiczne decyzje dotyczące bezpieczeństwa naj-
większych państw. W konsekwencji wypowiedzenia „wojny z terroryzmem”
powstała międzynarodowa koalicja, która przystąpiła do militarnego zwal-
czania głównego źródła terroryzmu, za jakie uznano organizację Al-Kaida
i jej przywódców.
Z uwagi na zmianę w odbiorze i interpretacji terroryzmu przez społe-
czeństwo, przy jednoczesnym unaocznieniu światu strategicznego rozmiaru
zjawiska oraz uświadomieniu, że terroryzm zagraża wszystkim, niezależnie
od miejsca oddalenia od głównych obszarów dotychczasowego działania ter-
rorystów, datę 11 września 2001 r. można uznać za symboliczną – inicjującą
nową falę terroryzmu islamskiego oraz walki z nim. Rozpoczął się proces
intensywnego dostosowywania procedur reagowania służb i doskonalenia
narodowych systemów przeciwdziałania terroryzmowi (w niektórych pań-
stwach budowy systemu), a także mody kowania mechanizmów i regulacji
prawnych w tym zakresie.
Po ataku na WTC, w ramach międzynarodowej koalicji antyterrorystycz-
nej pod dowództwem USA, podjęto operację militarną jako odpowiedź na
zaistniałe zagrożenie. Także Al-Kaida zaczęła przystosowywać swoje meto-
dy do walki z siłami wojskowymi, realizującymi zadania w ramach misji
w Afganistanie i Iraku, głównie poprzez doskonalenie zamachów z wyko-
rzystaniem coraz bardziej zaawansowanych technologicznie improwizowa-
nych ładunków wybuchowych (
improvised explosive device, IED)
. Nastąpiło
odchodzenie od typowo wojskowego charakteru działań przeciwterrory-
stycznych. Militarne neutralizowanie aktywności islamskich terrorystów,
pomimo zaangażowania ogromnych sił i środków, okazało się niewystar-
czające. Wprowadzono nowe strategie skoncentrowane na budowaniu pod-
staw demokracji, prowadzeniu operacji przywracania i utrzymania pokoju
w Afganistanie i na pograniczu pakistańsko-afgańskim. Z kolei na terenie
krajów zachodnich walka z terroryzmem objęła głównie działania oparte
202
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA
na współpracy wywiadowczej, pro laktyce i doskonaleniu mechanizmów
prawno-organizacyjnych.
Aby móc właściwie zinterpretować i przeanalizować ewolucję ugrupo-
wań terrorystycznych na poszczególnych poziomach jej aktywności, wska-
zane jest przyjęcie na potrzeby opracowania umownych de nicji lub zakresu
zadań, jakie są wykonywane w poszczególnych fazach działania każdej orga-
nizacji. Jest to zadanie dość skomplikowane z racji złożoności zagadnienia
i potrzeby wyboru adekwatnego dla działań terrorystycznych podejścia.
Uznać można, że organizacje terrorystyczne, a w szczególności globalna
sieć dżihadystyczna, działając na poziomie strategicznym, kształtują swoje
główne cele i
ideologiczne podstawy. Poziom taktyczny to analiza ryzyka
niepowodzenia i wybór najbardziej skutecznego sposobu przeprowadzenia
ataku, z kolei działania na poziomie operacyjnym sprowadzają się do fazy
planowania, przygotowania i samego przeprowadzenia ataku.
Jednak na potrzeby opracowania w dalszej treści przyjęty został, ogólny
podział działań terrorystycznych obejmujący strategię działania opartą na
podstawach ideologicznych oraz strategię operacyjną obejmującą zarówno
wybór formy, jak i metody zamachu.
STRATEGIA IDEOLOGICZNA
Głównym założeniem ideowym globalnego dżihadu niezmiennie po-
zostaje dychotomiczne postrzeganie rzeczywistości świata muzułmańskie-
go i reszty społeczności międzynarodowej („my przeciwko nim”), a także
różna interpretacja centralnego punktu odniesienia w kulturze obu światów
(człowiek jako podmiot świata zachodniego – Allah jako centrum świata
islamskiego).
Zasadniczym dążeniem islamskich terrorystów jest zbudowanie (poprzez
odrodzenie kalifatu) jednego państwa islamskiego opartego na zintegrowa-
nym, zuni kowanym systemie wartości i prawach szariatu, a także zniszcze-
nie wszelkich przejawów kultury Zachodu na kontrolowanych przez siebie
obszarach. Działania te, tworzące ruch dżihadystyczny
,
traktowane są przez
nich jako odpowiedź świata islamskiego na postępującą dominację kultury
zachodniej. Jego podstawą jest
islamizm,
rozumiany jako współczesna dok-
tryna polityczno-religijna tworzona na bazie fundamentalistycznych i reak-
cyjnych interpretacji wiary muzułmańskiej
7
, a także ideach, edukacji oraz
7
R. Machnikowski
, Dżihadyzm jako globalny zbrojny ruch społeczny. Ewolucja terroryzmu na prze-
łomie XX i XXI wieku
, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2009 r., s. 307.
203
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]