Techniki projekcyjne

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
TECHNIKI PROJEKCYJNE
Definicje metody projekcyjnej:
- L. K. Frank: „Projekcyjna metoda badania osobowoœci polega na przedstawieniu badanemu
sytuacji bodŸcowej, nie maj¹cej dlañ znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora.. ale
zarazem takiej, która bêdzie mog³a nabraæ znaczenia przez to, i¿ osobowoœæ badanego narzucie jej
indywidualne znaczenie i organizacjê”
- S. Deri, D. Dinnerstein, J. Harding, A.D. Pepitone: „Istotn¹ cech¹ technik projekcyjnych jest to,
i¿ odpowiedzi nie s¹ traktowane zgodnie z ich brzmieniem, tj. w sposób, w który chcia³by je
pojmowaæ badany, gdyby rozumia³ wskazówki testu, lecz s¹ one interpretowane zgodnie z pewn¹
teori¹ psycholog. Dotycz¹c¹ reakcji podmiotu w sytuacjach testowych”.
W technikach projekcyjnych zadaniem podmiotu jest zorganizowanie (nadanie znaczenia lub
zinterpretowanie) pewnej sytuacji bodŸcowej, która nie ma w samej sobie jednoznacznej, narzucaj¹cej siê
struktury. Umo¿liwia nam to wgl¹d w jego predyspozycje bez jego wiedzy.
Aby umo¿liwiæ ukrycie rzeczywistych celów badacza stosuje siê metodê, która polega na tym, ¿e badany
ujawnia swoje potrzeby i rzeczywiste wartoœci za poœrednictwem innej osoby lub postaci fikcyjnej, z
któr¹, jak s¹dzimy, uto¿samia siê.
- Przyk³ad: technika koñczenia historyjek - zazwyczaj prosi siê badanego by
odpowiada³ nie tak jak by sam siê zachowa³ lecz jak zachowa³by siê bohater opowiadania. W ten
sposób badany ma wiêksze szanse w sposób nieskrêpowany ujawnienia swoich uczuæ.
- Nie nale¿y jednak s¹dziæ, ¿e mo¿na w sposób bezpoœredni wnioskowaæ o cechach respondenta
ze sposobu zachowania siê, ¿yczeñ, ideologii i wartoœci postaci, z któr¹ siê on identyfikuje.
„Projekcji” mog¹ podlegaæ ró¿ne poziomy osobowoœci np. sumienie, mechanizmy obronne itd.
Dlatego zinterpretowanie takiego materia³u jest na ogó³ bardzo z³o¿one i wymaga powa¿nego
szkolenia i doœwiadczenia
Techniki projekcyjne mog¹ byæ wykorzystywane tak i przez psychologa klinicznego jak i przez socjologa:
- psycholog kliniczny ma do dyspozycji szereg wypróbowanych technik
projekcyjnych (np. test tematycznego postrzegania) oraz ma dostêp do standaryzowanych metod
zbierania materia³ów, punktowania wyników oraz sposobów interpretowania tych testów.
- Socjolog natomiast nie ma do swojej dyspozycji wypracowanych technik projekcyjnych.
Obecnie istnieje szereg ró¿norodnych technik, które zosta³y opracowane przez poszczególnych
badaczy dla okreœlonych celów, jednak tylko nieliczne z nich zosta³y u¿yte w wiêcej ni¿ jednym
badaniu, a ¿adna z nich nie posiada szerszej bazy eksperymentalnej. Techniki te ró¿ni¹ siê od
siebie np. stopniem skutecznoœci z jak¹ maskuj¹ swoje cele badawcze.
I. Techniki s³owne:
1. Technika kojarzenia s³ów:
· Oparta na klasycznej technice kojarzenia s³ów zastosowanej wiele lat temu przez Carla Junga w
badaniach nad zaburzeniami psychicznymi.
· Badanemu wymienia siê pewn¹ iloœæ s³ów, jedno po drugim i prosi siê go aby poda³ pierwsz¹
myœl jaka mu siê skojarzy z ka¿dym s³owem.
· Niektóre ze s³ów u¿ytych jako bodŸce maj¹ charakter neutralny, inne pozostaj¹ w zwi¹zku z
badanymi postawami spo³ecznymi.
2. Technika koñczenia zdañ:
· Badanemu przedstawia siê szereg niedokoñczonych zdañ i prosi by je dokoñczy³, k³ad¹c z regu³y
nacisk na szybkoϾ odpowiedzi.
· Przyk³ad: przy badaniu postaw wobec murzynów taki test móg³by zawieraæ zdania:
O Kiedy Murzyn siada obok niego w autobusie, John...
O Przejœcie przez dzielnicê murzyñsk¹ jest...
O Murzyni s¹...
· Treœæ odpowiedzi mo¿e umo¿liwiæ nam zdobycie powa¿nej wiedzy o badanym. Je¿eli jednak
badani s¹ na wy¿szym poziomie umys³owym istnieje ma³a szansa, ¿e cel badania uda siê
dostatecznie ukryæ, nawet jeœli do³¹czymy zdania o charakterze neutralnym dla zagadnienia.
· Nadal jednak ma³o wiemy czy lepiej formu³owaæ zdania w trzeciej osobie („Murzyni, których
John zna...”), czy te¿ w pierwszej („Murzyni, których znam...”)
3. Technika koñczenia historyjek i dyskusji:
· Badanemu przedstawia siê fragment historyjki b¹dŸ te¿ dyskusji wystarczaj¹cy aby zwróciæ
jego uwagê na dane zagadnienie, ale nie wystarczaj¹ce aby mo¿na by³o stwierdziæ jak
zdarzenia potocz¹ siê dalej, nastêpnie prosi siê badanego by dorobi³ zakoñczenie
· Przyk³ad:
„X, który wychowa³ siê w przekonaniu, ¿e wojna niczego nie za³atwia, melancholijnie
rozwa¿a mo¿liwoœæ powo³ania go do wojska. Spotyka swojego przyjaciela i id¹ razem
na piwo.
Y, zosta³ powo³any do wojska i znajduje siê obecnie w drodze do swej jednostki. Mówi
on X-owi, ¿e spodziewa siê, i¿ poœl¹ go na teren dzia³añ wojennych na Pacyfiku.
Perspektywy te bardzo go ciesz¹ i powiada, ¿e z prawdziw¹ przyjemnoœci¹ zrzuci
ubranie cywilne i w³¹czy siê w dzia³ania wojenne.
Jak jest mo¿liwe, pyta X, ¿e.......”
· Stosuje siê te¿ pytania o charakterze projekcyjnym, które podobne s¹ pod pewnym
wzglêdem do zwyk³ych pytañ otwartych. Pytanie mo¿e dotyczyæ np. pewnego
fikcyjnego zdarzenia, np. „Przypuœæmy, ¿e przylecia³ na nasz¹ planetê cz³owiek z
Marsa i Pan by³ pierwsz¹ osob¹, która mia³a mu odpowiedzieæ na pytanie jacy ludzie
¿yj¹ na œwiecie. Co by Pan odpowiedzia³?”.
· Kwestionariusz Levinsona – sk³ada siê z 8 pytañ dot. niezwyk³ych wydarzeñ lub
prze¿yæ, które mog³yby mieæ du¿e znaczenie emocjonalne dla badanych. OdpowiedŸ
jest kodowana wg zespo³u kategorii, o którym zak³ada siê, ¿e obejmuje wskaŸniki
wysokiego lub te¿ niskiego etnocentryzmu.
II. Techniki obrazkowe:
1. Test tematycznego postrzegania:
· Sk³ada siê z serii niejednoznacznych obrazków. Badanego prosi siê aby opowiedzia³
historyjkê na temat ka¿dego obrazka („Co siê tam dzieje obecnie?”, „Jak do tego dosz³o?”, „Co
bêdzie w przysz³oœci?”)
· Zak³ada siê, ¿e w ten poœredni sposób badany powie nam coœ o sobie samym
· Ka¿da postaæ w toku akcji, któr¹ badany siê interesuje, z któr¹, jak s¹dzimy, mo¿e siê
identyfikowaæ, jest œrodkiem za pomoc¹ którego mo¿e on wyra¿aæ w³asne sk³onnoœci.
· Jednak nawet przy zastosowaniu tego testu owe podstawione tendencje mog¹ ulec
przekszta³ceniu na skutek dzia³ania nieœwiadomych mechanizmów obronnych, lecz test ów
czêsto dostarcza tak¿e wskaŸników dzia³ania owych mechanizmów.
2. Test stosunków miêdzyludzkich:
· Zosta³ opracowany przez ekipê badaczy z uniwersyteckiego studium stosunków
miêdzygrupowych
· Sk³ada siê z 10 rysunków, z których ka¿dy przedstawia jak¹¿ niejednoznaczn¹ sytuacjê
kontaktu miêdzygrupowego.
· Jeden z obrazków przedstawia np. scenê w czasie meczu koszykówki, w której zawodnik o
bia³ej skórze le¿y na pod³odze, a nad nim stoi zawodnik Murzyn
· Inny obrazek mo¿e przedstawiaæ scenê w restauracji, w której w drzwiach stoi trzech
Murzynów i rozmawia z kelnerem, który podniós³ rêkê.
· Ka¿da ze scen mo¿e byæ interpretowana jako przedstawiaj¹ca b¹dŸ nie przedstawiaj¹ca
konfliktu.
· Badanych prosi siê aby o ka¿dej scenie opowiedzieli krótk¹ historiê, które s¹ póŸniej oceniane
w zale¿noœci od tego czy pojawi³ siê w nich konflikt, jak dalece badani potêpiaj¹ ów konflikt, jak
zostanie on rozwi¹zany itd.
3. Test porz¹dkowania obrazków (Tomkins):
· sk³ada siê z 10 scen, z których ka¿da sk³ada siê z 3 obrazków.
· badani mieli uporz¹dkowaæ te obrazki w kolejnoœci czasowej oraz u³o¿yæ historyjki na ich
temat
· sposób u³o¿enia obrazków dostarcza³ bardzo prostego wskaŸnika natê¿enia postaw (test ów
mierzy³ postawy wobec pracy), podczas gdy sama treœæ opowiadania dostarcza³a materia³u
umo¿liwiaj¹cego wgl¹d w ukryte czynniki wyznaczaj¹ce owe postawy
4. Test sytuacji spo³ecznych (Radke, Trager, Davis):
· Sk³ada siê z szeregu obrazków (przedstawia³y one dzieci w szkole, na placu zabaw czy na ulicy)
oraz z szeregu pytañ do³¹czonych do ka¿dego obrazka
· Test ten bada³ wyobra¿enia i postawy dzieci dotycz¹ce jak Murzyni i biali czy protestanci,
katolicy i ¯ydzi
· We wszystkich przypadkach przeprowadzaj¹cy wywiad okreœla³ przynale¿noœæ grupow¹ postaci
na obrazku w toku wywiadu.
· Na podstawie reakcji dzieci na ró¿ne obrazki okreœlano natê¿enie ich poczucia przynale¿noœci
grupowej oraz cechy przypisywane przez nie ró¿nym grupom
III. Techniki zabawowe:
1. Techniki polegaj¹ce na manipulowaniu lalkami:
· Badano postawy ma³ych dzieci
· Evans i Chein przedstawiali dzieciom pewn¹ iloœæ lalek „bia³ych” i „kolorowych” i prosili je,
aby bawi³y siê tymi lalkami w okreœlony sposób np. w organizowanie przyjêcia, tak jakby krêci³y
film
· W³¹czenie b¹dŸ wy³¹czenie z zabawy lalek kolorowych oraz role przeznaczone dla nich w tej
zabawie dostarcza³y prostego, obiektywnego wskaŸnika za pomoc¹ którego mierzono postawy
badanych wobec dzieci murzyñskich
2. Test lalkowy + materia³ obrazkowy:
· Hartley i Schwarz – badania nad postawami dzieci wobec dzieci z innych grup spo³.
· Malowane dekoracje zawiera³y elementy charakterystyczne dla dzielnicy katolickiej na jednym
obrazku, dzielnicy ¿ydowskiej na drugim oraz typowej dzielnicy zamieszka³ej przez klasê
œredni¹, pozbawion¹ religijnych znaków na trzecim obrazku.
· Odpowiednio dobrane grupy rodzinne lalek umieszczano na tle ró¿nych dekoracji i dzieci mia³y
siê bawiæ w takie sytuacje spo³eczne jak przyjêcie urodzinowe, jazda autobusem do szko³y itd.
IV. Techniki psychodramatyczne:
· Metoda ta wymaga aby badany odgrywa³ pewn¹ rolê – b¹dŸ samego siebie b¹dŸ kogokolwiek
innego, i pe³ni¹c j¹ zachowywa³ siê tak jak w realnej sytuacji ¿yciowej.
· Przyk³ad: je¿eli badamy bia³ego mo¿emy mu kazaæ odgrywaæ rolê Murzyna – robotnika
przemys³owego, który opuœci³ kilka dni w pracy i który musi wyt³umaczyæ siê majstrowi w tej
nieobecnoœci
· Sposób w jaki badany odgrywa swoj¹ rolê, przesz³oœæ jak¹ do niej dorabia, dadz¹ zapewne
wiele materia³u umo¿liwiaj¹cego poznanie jego postaw
· Badacz mo¿e dokonaæ zapisu jego zachowañ dla celu dalszej analizy, b¹dŸ te¿ mo¿e je
skategoryzowaæ na miejscu stosuj¹c ró¿ne skale itp.
· Psychodrama jest jednym wielu narzêdzi, które nadaj¹ siê do systematycznego badania
umiejêtnoœci spo³. Umo¿liwia ona postawienie badanego w sytuacji, w której mo¿emy
obserwowaæ jak zachowuje siê on w stosunkach z innymi ludŸmi.
Wady technik projekcyjnych:
- cel powy¿szych technik mo¿e byæ ukryty jedynie przed najbardziej naiwnym respondentem
- z³o¿onoœæ samych technik oraz brak standaryzacji wiêkszoœci metod uniemo¿liwiaj¹ ich
praktyczne zastosowanie w badaniach na wiêksz¹ skalê
- mimo obiecuj¹cych zapowiedzi, ¿e techniki projekcyjne bêd¹ metoda badawcza o rozleg³ych
zastosowaniach, umo¿liwiaj¹c¹ siêgniêcie g³êboko pod zewnêtrzn¹ warstwê postaw i opinii –
zapowiedŸ ta nie zosta³a jak dotychczas zrealizowana.
Jednak w najbli¿szej przysz³oœci techniki projekcyjne mog¹ odegraæ najwiêksz¹ rolê w
intensywnych, prowadzonych a ma³¹ skalê, laboratoryjnych badaniach postaw spo³.
Testy pozornie zadaniowe do badania postaw spo³.
Newcombe – badania nad znaczeniem klimatu spo³ecznego dla niektórych determinantów informacji:
· Badanie to wykaza³o, ¿e studenci bêd¹cy zwolennikami gen. Franco mieli wyraŸn¹ tendencjê
do wiêkszego ni¿ reszta znajomoœci tych faktów, które by³y dla Franco ¿yczliwe oraz do
nieznajomoœci tych, które by³y dla Franco nie¿yczliwe
· U studentów o orientacji antyfrankistowskiej wystêpowa³a tendencja odwrotna
· Newcombe komentuje te wyniki stwierdzaj¹c, ze jeœli chodzi o problemy trudne, domys³y
bêd¹ zapewne iœæ w kierunku zgodnym z postawami badanego.
Tego rodzaju stwierdzenia doprowadzi³y do rozwoju poœrednich, zamaskowanych technik
badania postaw spo³ecznych, polegaj¹cych na zastosowaniu testu zadaniowego, dostatecznie
trudnego lub z³o¿onego, aby na sposób jego wykonania mog³y mieæ wp³yw postawy badanego
· W odró¿nieniu od instrukcji, które s¹ u¿ywane w niektórych testach projekcyjnych, w których
zapewnia siê badanego, ¿e „poprawna” odpowiedŸ istnieje, tutaj ka¿e siê wierzyæ, ¿e istniej¹
odpowiedzi s³uszne i b³êdne i stara siê wzbudziæ w nim d¹¿enie do wype³nienia zadañ tego
testu mo¿liwie jak najlepiej.
Campbell – regu³a konstruowania takich testów:
„ZnajdŸ takie zadanie, które bêdzie mia³o charakter rzeczowy dla twoich respondentów i, które
wszyscy bêd¹ staraæ siê wykonaæ mo¿liwie dobrze. Uczyñ zadanie dostatecznie trudnym b¹dŸ te¿ weŸ
tak¹ dziedzinê rzeczywistoœci, w której badani maj¹ ma³e doœwiadczenie lub te¿ ma³¹ wiedzê.
Wype³nij test treœci¹ powi¹zan¹ z badanymi przez ciebie postawami. Szukaj w odpowiedziach b³êdów
systematycznych b¹dŸ te¿ jakiejkolwiek innej systematycznej tendencji w sposobie wykonania
zadania. Jeœli takie odchylenia znajdziesz, wydaj¹ siê one dostateczn¹ podstaw¹ do wnioskowania o
postawach”.
Niektóre techniki pozornie zadaniowe u¿ywane dotychczas do badania postaw spo³.:
1) Test informacyjny:
· Hammond zastosowa³ ten test m.in. do badania postaw robotników wobec nadzoru
· Kwestionariusz zawiera³ 3 rodzaje pytañ:
O Pierwsza grupa sk³adaj¹ca siê z 8 pytañ zmusza³a respondenta do wyboru dwóch
odpowiedzi, z której ka¿da by³a równie b³êdna, ale w odwrotnym kierunku od
odpowiedzi poprawnej, np. przeciêtny zarobek robotnika w przemyœle wojennym w
roku 1945 wynosi³:
a) 37 $, b) 57 $
O Druga grupa sk³ada³a siê z 12 pytañ i wymaga³a od respondenta odpowiedzi na
pytanie w sprawie o której nie móg³ on posiadaæ ¿adnej informacji
O Trzecia seria pytañ sk³ada³a siê z 12 pytañ na stopieñ poinformowania
(wprowadzone po to by przekonaæ respondenta, ¿e odpowiada on rzeczywiœcie
na test stopnia poinformowania) pomieszanych z 20 pytaniami wspomnianymi
powy¿ej
· Zbudowane przez Hammonda skale bezb³êdnie wy³oni³y grupê sk³adaj¹c¹ siê z cz³onków
zwi¹zków zawodowych oraz grupê z dwóch klubów buisnessmanów.
2) Testy polegaj¹ce na rozumowaniu:
· dziêki laboratoryjnym badaniom procesów rozumowania wiemy, i¿ wnioskowanie
sylogistyczne nie zawsze jest dokonane w sposób logiczny; bardzo czêsto zale¿y ono od treœci
sylogizmu
· W swych badaniach nad postawami wobec Japoñczyków Morgan pos³ugiwa³ siê testem
sylogistycznym, w którym wszystkie alternatywne konkluzje by³y fa³szywe.
O Nadawa³ sylogizmowi charakter stwierdzeñ abstrakcyjnych typu: „¿adne A nie s¹ B;
niektóre C s¹ B; z tych dwóch stwierdzeñ nale¿y wnioskowaæ i¿ ...”.
O Nastêpnie nape³nia³ je „treœci¹”: „godny szacunku cz³owiek nie pope³nia czynów
haniebnych”, „bombardowanie Pearl Harbour przez Japoñczyków by³o czynem
haniebnym” , „Z tego nale¿y wnioskowaæ, i¿...”.
O Ró¿nice w sposobie odpowiedzi na sylogizm podany w postaci neutralnej oraz w
postaci na³adowanej emocjami by³y przes³ank¹ dla wniosków o postawach badanych
wobec danej grupy.
3) Ocena opinii grupy:
· Wiêkszoœæ ludzi ma tendencje do przeceniania iloœci osób zgadzaj¹cych siê z ich w³asnymi
opiniami. Fakt ten sk³oni³ badaczy do badania postaw spo³., przez zwracanie siê do
respondentów z proœb¹, aby ocenili jaki procent cz³onków danej grupy zgodzi³oby siê z
okreœlonym pogl¹dem
· S¹ jednak te¿ zastrze¿enia do tej metody:
O Aczkolwiek u wiêkszoœci badanych zniekszta³cenia id¹ w kierunku zgodnym z ich
¿yczeniami, u niektórych osób i w pewnych okolicznoœciach zniekszta³cenia te id¹ w
kierunku przeciwnym (odzwierciedlaj¹ raczej ich lêki ni¿ nadzieje). Nie
przeprowadzono jeszcze dostatecznej iloœci badañ, które by wskazywa³y w jakich
warunkach zniekszta³cenie w ocenie bêdzie mia³o tendencjê do ujawniania nadziei a w
jakiej lêków.
O Ponadto niezbêdna jest tutaj pewna ogólna znajomoœæ opinii grupy, z któr¹ mo¿na by
skonfrontowaæ opinie indywidualne. Inaczej bêdziemy musieli zastosowaæ w¹tpliw¹
procedurê pos³ugiwania siê ocen¹ przeciêtn¹ jako wzorcem do porównañ
4) Testy postrze¿eniowe i pamiêciowe (E.L. i R. E. Horowitz):
· Badania nad kszta³towaniem postaw rasowych
· Zastosowano pewn¹ iloœæ technik opart¹ na z³o¿eniu, i¿ postrzeganie i pamiêæ s¹ pod silnym
wp³ywem zarówno indywidualnych predyspozycji jak i te¿ przesz³oœci badanego
· Jeden z tych testów (ang. the Aussage Test) polega³ na pokazywaniu badanym
skomplikowanego obrazu w ci¹gu 2 lub 3 sekund, po czym zadawano seriê standaryzowanych
pytañ maj¹cych stwierdziæ co badani spostrzegli i zapamiêtali. Np. po pokazaniu obrazu na
którym nie by³o murzyna zadawano pytanie „Co robi³ kolorowy mê¿czyzna stoj¹cy w k¹cie
pokoju?”. Im starsze dzieci tym czêœciej „przypomina³y” sobie, ¿e widzia³y Murzyna
pe³ni¹cego funkcjê s³u¿¹cego.
· Test zasiêgu spostrze¿enia sk³ada³ siê z serii plansz z których ka¿da zawiera³a 10 rysunków.
Pokazywano je dzieciom przez 10 sekund, a nastêpnie proszono aby powiedzia³y jakie rysunki
zapamiêta³y (w starszych grupach Murzyni zapamiêtywani byli czêœciej)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]