Teologia życia zakonnego

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
O. Mieczysław Łacek OSPPE
TEOLOGIA ŻYCIA ZAKONNEGO
Wykłady na Papieskim Wydziale Teologicznym
w Warszawie w Prymasowskim Instytucie Życia
Wewnętrznego (wersja poprawiona)
Warszawa 2000
Spis treści:
Skróty
Wstęp
I. CZYM JEST ŻYCIE ZAKONNE
1. Skąd pochodzi życie zakonne
2. Początki chrześcijańskiego życia zakonnego
3. Dlaczego życie zakonne?
4. Istota życia zakonnego
II. REFLEKSJE TEOLOGICZNE O ŻYCIU ZAKONNYM
1. Nauka Kościoła o życiu zakonnym w dobie Soboru Watykańskiego II
2. Posoborowa odnowa życia zakonnego
3. Rozwój posoborowej teologii życia zakonnego
III. ŻYCIE ZAKONNE W TAJEMNICY TRÓJCY PRZENAJŚWIĘTSZEJ
1. Inicjatywa Boga: "A Patre ad Patrem"
2. Śladami Chrystusa: "Per Filium" - Jezus Drogą
3. Prowadzeni przez Ducha św.: "In Spiritu"
ZAKOŃCZENIE
Skróty
ATK
-
Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie
DC - "Dimensio Contemplativa" - Wymiar kontemplacyjny życia Zakonnego,
dokument Kongregacji Zakonów i Instytutów świeckich, (III 1980)
EE - "Essential Elements" - Istotne elementy nauczania Kościoła na temat życia
konsekrowanego w zastosowaniu do instytutów oddających się pracy
apostolskiej, dokument Kongregacji Zakonów i Instytutów świeckich, (31 V
1983)
ET - "Evangelica testificatio", adhortacja apostolska Pawła VI, (29 VI 1971)
kan.
-
kanon
KPK
-
"Kodeks Prawa Kanonicznego"
LG - "Lumen Gentium", konstytucja dogmatyczna o Kościele Soboru
Watykańskiego II, (21 XI 1964)
MR - "Mutuae relationes" - wytyczne dla wzajemnych stosunków między
biskupami i zakonnikami, dokument Kongregacji Biskupów i Kongregacji
Zakonów i Instytutów świeckich, (1978)
OCV
-
"Ordo consecrationis virginum" - Obrzęd konsekracji dziewic, dokument
Kongregacji Kultu Bożego, (1970)
OPR
-
"Ordo professionis religiosae" - Obrzęd profesji zakonnej, dokument
Kongregacji Kultu Bożego, (1970)
PC - "Perfectae caritatis", dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego
Soboru Watykańskiego II, (28 X 1965)
PDV
-
"Pastores dabo vobis", posynodalna adhortacja apostolska Jana Pawła II,
(1992)
PI - "Potissimum institutioni", dokument Kongregacji Instytutów Życia
Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego na temat formacji w
Instytutach Zakonnych, (2 II 1990)
RC - "Renovationis causam", instrukcja o odnowie formacji zakonnej
Kongregacji Zakonów i Instytutów świeckich, (6 I 1969)
RD - "Redemptionis donum", adhortacja apostolska Ojca św. Jana Pawła II o
konsekracji zakonnej w świetle tajemnicy odkupienia, (25 III 1984)
RPU "Zakonnicy i promocja ludzka" ("Optiones evangelicae"), Dokument
- Kongregacji Zakonów i Instytutów Świeckich, (1980)
SC - "Sacrosanctum Concilium", Konstytucja o Liturgii świętej Soboru
Watykańskiego II, (4 XII 1963)
VC - "Vita consecrata", posynodalna adhortacja apostolska Ojca św. Jana Pawła
II do biskupów i duchowieństwa, do zakonów i zgromadzeń zakonnych, do
stowarzyszeń życia apostolskiego, do instytutów świeckich, oraz do
wszystkich wiernych o życiu konsekrowanym i jego misji w Kościele i w
świecie, (25 III 1996)
VS - "Venite Seorsum", instrukcja o życiu kontemplacyjnym i o klauzurze
mniszek Kongregacji Zakonów i Instytutów świeckich, (15 VIII 1969)
Wstęp
Wykładowca w Prymasowskim Instytucie Teologii Życia Wewnętrznego w Warszawie w
latach siedemdziesiątych, paulin O. Kazimierz Szafraniec mówi, że teologia życia
zakonnego odpowiada na następujące pytanie:
Jak się przedstawia życie zakonne w
świetle prawd Bożych, które nam objawił Jezus Chrystus
1
. I dalej wyjaśnia, że przez
teologię rozumiemy wiedzę o Bogu i o wszystkich rzeczach w odniesieniu do Boga w
świetle Objawienia Bożego i w świetle rozumu ludzkiego
2
.
Każda rzeczywistość ma swoją
teologię, czyli odniesienie do Boga
3
. Ma swoją teologię i życie zakonne, a podstawą do
tych dociekań są zawsze dwie tajemnice, mianowicie: tajemnica Chrystusa i tajemnica
Kościoła.
Stąd zadanie teologii życia zakonnego polega na przedstawieniu go w świetle
tajemnicy Chrystusa i tajemnicy Kościoła
4
. A źródłami do takich rozważań są: Pismo
święte, dokumenty Kościoła, historia Kościoła i zakonów. O. Szafraniec dodaje jednak
przy tym:
przy czym należy odróżnić teologię życia zakonnego od teologii duchowości
zakonnej
5
. Nieco odmienne podejście do teologii życia zakonnego reprezentuje inny
wykładowca teologii życia wewnętrznego w Prymasowskim Instytucie, redemptorysta o.
Kazimierz Hołda. Uważa on teologię życia zakonnego za
dział teologii życia
wewnętrznego, który zajmuje się specjalnie stanem zakonnym
6
. Według Hołdy
zadaniem
teologii życia zakonnego jest ukazanie w źródle Objawienia i w nauce teologicznej tych
prawd, które stanowią teologiczną podstawę życia zakonnego, wyjaśniają jego istotę jak
też prawa, według których ono się rozwija, będąc dążeniem do doskonałości
ewangelicznej
7
. O. Kazimierz Hołda opiera swoje rozważania na temat życia zakonnego,
jak sam mówi, przede wszystkim na nauce Soboru Watykańskiego II i najnowszych
dokumentach Stolicy Apostolskiej o życiu zakonnym i dokonuje ich interpretacji
8
.
A co o teologii życia zakonnego mówi Mistrz życia duchowego, profesor, karmelita bosy
O. Dominik Wider? Teologią życia zakonnego nazywa naukę teologiczną,
która w oparciu
o źródła Objawienia, nauczanie Kościoła i tradycję zakonną rozważa istotę życia
konsekrowanego Bogu w życiu zakonnym
. Przedmiot materialny tej nauki to
"istota życia
konsekrowanego w Instytutach zakonnych.
Przedmiot formalny: życie zakonne "w
odniesieniu do Boga". A istotą życia zakonnego według o. Widera jest: "szukanie Boga i
poświęcenie siebie Bogu". I dodaje, że
w tym dowodzeniu racje rozumowe będą
odgrywały minimalną rolę
9
.
Widzimy tutaj parę różnic, by nie powiedzieć sprzeczności wynikających z podejścia do
teologii życia zakonnego. O. Kazimierz Szafraniec mówi, że teologia życia zakonnego nie
jest teologią duchowości zakonnej, a o. Kazimierz Hołda stwierdza nawet, że teologia
życia zakonnego jest nawet działem teologii życia wewnętrznego. O. Kazimierz Szafraniec
uważa, że ważne jest by i teologię życia zakonnego omawiać w
świetle rozumu ludzkiego
.
A O. Dominik Wider uważa, że w dowodzeniach
racje rozumowe będą odgrywały
minimalną rolę.
Nie będziemy w tej chwili rozstrzygać wątpliwości, może one się wyjaśnią w trakcie
naszych rozważań o życiu zakonnym.
Nasze rozważania rozpoczniemy rozdziałem pt.: "Czym j
est życie zakonne
".
Odpowiemy na kilka pytań, m.in.: na pytanie czy sposób życia zakonnego był znany poza
chrześcijaństwem? Opowiemy w nim o początkach chrześcijańskiego życia zakonnego.
Odpowiemy na pytania: dlaczego życie zakonne, po co życie zakonne, po co tyle
zakonów? I zastanowimy się nad istotą życia zakonnego.
Po tych wstępnych rozważaniach dokonamy przeglądu myśli teologicznych o życiu
zakonnym. Uczynimy to w drugim rozdziale pt.: "Refleksje
teologiczne o życiu
zakonnym
". Omówimy w nim naukę Kościoła o życiu zakonnym w dobie Soboru
Watykańskiego II. Ukażemy posoborową odnowę życia zakonnego na tle obecnej sytuacji
Kościoła, zakonów, sytuacji politycznej, społecznej i ekonomicznej świata. Opowiemy
także o rozwoju posoborowej teologii życia zakonnego. Przedstawimy dokumenty
posoborowe Stolicy Apostolskiej omawiające życie zakonne, podejmiemy się
charakterystyki tej teologii, wymienimy ważniejsze tematy dotyczące życia zakonnego.
Najważniejsze rozważania na temat życia zakonnego rozpoczniemy w trzecim rozdziale.
Całość tych rozważań oprzemy przede wszystkim na adhortacji apostolskiej Ojca św.
Jana Pawła II o życiu konsekrowanym, jego misji w Kościele i w świecie "Vita consecrata"
z 25 marca 1996 r. Idąc za myślą Ojca św. życie zakonne ukażemy w tajemnicy Trójcy
św., dlatego tytuł rozdziału brzmi:
Życie zakonne w tajemnicy Trójcy
Przenajświętszej
. Tajemnica Trójcy św. najlepiej ukazuje tajemnicę życia
poświęconego Bogu. Najważniejsze tematy teologii życia zakonnego będą ujęte w tym
rozdziale.
Tytuły podrozdziałów nawiązują bezpośrednio do adhortacji "Vita consecrata":
Inicjatywa Boga
-
"A Patre ad Patrem"
;
Śladami Chrystusa
- "
Per Filium
";
Prowadzeni przez Ducha Świętego
-
"
In Spiritu
".
W pierwszym punkcie rozpatrujemy wezwanie Boga do życia w stanie zakonnym,
mówimy o powołaniu zakonnym, o sposobach powoływania ludzi przez Boga, o oznakach
powołania, jak rozumieć to powołanie, o darmowości łaski powołania, o postawie
dziecięctwa wobec Boga i o tym, że Bóg stoi nie tylko u początków każdego powołania,
ale jest także jego celem (końcem).
Aby dotrzeć do tego celu jakim jest Bóg trzeba pójść drogą, którą szedł Jezus Chrystus.
Trzeba naśladować Jego pokorę, posłuszeństwo, czystość, ubóstwo. Aby nie zejść z
właściwej drogi potrzeba wsłuchiwać się w Boże Słowo, szukać Jego woli na modlitwie w
zjednoczeniu z Chrystusem, czerpać siły z Eucharystii, ze wspólnego odmawiania Liturgii
Godzin. A gdy człowiek zejdzie z tej drogi, środkiem powrotu na tę drogę jest Sakrament
Pokuty. Potrzebny jest też na tej drodze i kierownik duchowy. O tych sprawach mówi
drugi punkt trzeciego rozdziału. W trzecim punkcie pt. Prowadzeni przez Ducha Św. - "In
Spiritu" omówimy rolę Ducha Świętego, który wspomaga nas w drodze do Ojca. Pomaga
nam bowiem pokonać trudności na drodze powołania, pomaga zrozumieć śluby zakonne,
konsekruje osoby zakonne, a więc wyłącza je ze świata i poświęca Bogu, daje im
zrozumienie czym jest wspólnota zakonna i wspiera we wszelkiej działalności
apostolskiej.
W naszych rozważaniach opieramy się o źródła objawione, o Pismo święte, o
dokumenty Soboru Watykańskiego II i dokumenty posoborowe Stolicy Apostolskiej.
Sięgamy też do tradycji życia zakonnego i do szeregu opracowań, które wymienimy w
zakończeniu.
1
Kazimierz Szafraniec OSPPE, Teologia życia zakonnego (wykłady w Prymasowskim Instytucie Życia
Wewnętrznego), mps., Warszawa 1976, s. 9.
2
Tamże.
3
Tamże, s. 10.
4
Tamże.
5
Tamże, s. 11.
6
o. Kazimierz Hołda CSSR, Życie konsekrowane. Refleksje teologiczne o życiu zakonnym, Warszawa 1979, s. 6.
7
Tamże.
8
Tamże, s. 7.
Dominik Wider OCD, Życie oddane na własność Bogu. Zarys teologii życia zakonnego, Kraków 1996, s. 10.
10
Alexis Brault OSM, Noel Roth OSM, Szczęście w życiu zakonnym, przekład ks. T. Jania SDB, WAM Kraków
1995, s. 10.
I. CZYM JEST ŻYCIE ZAKONNE
1. Skąd pochodzi życie zakonne
Czy życie zakonne istnieje tylko w religii chrześcijańskiej, czy istniało i istnieje w innych
religiach? Pewne jego formy tak. Chrześcijańscy misjonarze, którzy przyjechali do obu
Ameryk, po ich odkryciu w wieku XVI i XVII stwierdzili, że
wśród Irokezów, Majów i
Azteków, a zwłaszcza Inków istnieją formy życia porównywalne z życiem
mniszek i mnichów
10
.
W Peru królewscy urzędnicy pośród kobiet szlachetnie urodzonych, a słynnych z
piękności wybierali te, które miały należeć do "kobiet wybranych" i umieszczali je w
świątyniach poświęconych bogu słońca (Inti). Wraz z kapłanami, wróżbiarzami i sługami
owe "dziewice Słońca" tworzyły wspólnotę świątynną. Jedne przygotowywały napój o
nazwie szisza, który wykonywano ze sfermentowanej kukurydzy (był on wykorzystywany
podczas każdej ceremonii świątynnej). Inne tkały wykwintną odzież z alpagii lub wigonii.
Część z nich była oddawana cesarzowi (Ince) - synowi słońca (Inti), by służyły jemu i
jego rodzinie. Najpiękniejsze służyły jako ozdoba w czasie świąt religijnych.
Jednakże
większość zostanie spalona jako ofiara złożona Słońcu
11
. Składano je w ofierze w
chwilach: trzęsień ziemi, zarazy, śmierci cesarza lub przyjścia na świat jego potomka.
Kobiety te, oprócz tych, które cesarz wybierze dla siebie na konkubiny i żony dla
możnych, musiały zachować całkowitą czystość. Prowadziły życie prawie klasztorne. Były
zobowiązane do uczestnictwa w obrzędach religijnych
W Cuzco, stolicy imperium, na 4
tysiące osób przeznaczonych do służby w świątyni, 1500 - jak się ocenia - to są
«dziewice słońca»
12
.
Pierwszych wyraźniejszych
oznak życia zakonnego można poszukać w Indiach
.
Podobno dwa tysiące lat przed narodzeniem Chrystusa w Indiach byli mężczyźni, którzy
zaszywali się w lasach, by szukać Absolutu i by nawiązać z Nim kontakt. świat nie miał
dla nich znaczenia. Był dla nich złudzeniem. Oni mieli się zająć wyzwoleniem
wewnętrznym.
Ich celem jest wyjście z piekielnego kręgu stwarzanego przez kolejne
wcielenia
13
. Wielu żonatych mężczyzn po narodzeniu się wnuka, za poradą guru (mistrza)
także udawało się na odludzie lub stawało się wędrownymi mnichami "wyrzekającymi
się". Istniało przekonanie w niektórych krajach, np. w Tajlandii, że każdy powinien być
przez jakiś czas mnichem. Mnisi buddyjscy zachowywali bezwzględną czystość. Podczas
regularnych spotkań mnisi sprawdzali swoją wierność regule. Ich celem było złączyć się z
przodkami w miejscu nieopisanego szczęścia, które określają nirwaną. W pewnym okresie
były też wspólnoty żeńskie ("mniszki buddyjskie"). W odmianie hinduizmu, w dżanizmie
kobiety mogą być mniszkami w sposób pełny
14
.
Te pierwsze zorganizowane wspólnoty dla
osiągnięcia wyzwolenia, do którego wszyscy są wezwani, głoszą zapomnienie o sobie i
unikanie gwałtu. By je uzyskać, trzeba czasami przejść przez wiele wcieleń
15
. Być może,
że te wspólnoty miały jakiś wpływ na wczesnochrześcijański ruch monastyczny na Bliskim
Wschodzie.
Również filozofowie gromadzili wokół siebie uczniów
, którzy prowadzili życie
wspólne. Jeden z nich, Pitagoras ok. roku 530 przed Chrystusem w Krotonie, w mieście
na południu Italii, w rejonie, który wówczas stanowił część wielkiej Grecji, zgromadził
wokół siebie uczniów tzw. "wspólnotę braci", którzy postanowili "iść za Bogiem", by
wprowadzać w swoje życie harmonię.
Nowicjat trwa dwa lata. Nowi adepci, których
obowiązuje milczenie, słuchają swego mistrza poprzez zasłony, nie widząc go
16
. Po dwu
9
[ Pobierz całość w formacie PDF ]