Teoria produkcji

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozdzial 6
TEORIA PRODUKCJI
6.1. Funkcja czynników produkcji
Do prowadzenia dzialalnosci produkcyjnej przedsiebiorstwa potrzebne sa
okreslone zasoby produkcyjne, a mianowicie: praca (stanowiaca produkcyjne
wykorzystanie sily roboczej), srodki pracy i przedmioty pracy oraz technologia,
a wiec wiedza o tym, jak zasoby moga byc laczone w produkcyjny sposób.
Zasoby srodków i przedmiotów pracy, znajdujace sie w przedsie-
biorstwie, nazywa sie srodkami rzeczowymi. W zaleznosci od sposobu
ich zuzywania sie i przenoszenia ich wartosci na nowo wytwarzany pro-
dukt zalicza sie je do srodków trwalych lub obrotowych. Srodki trwale
zuzywaja sie stopniowo, w wielu cyklach produkcyjnych (maszyny,
urzadzenia techniczne, budynki, hale fabryczne, place budowlane itp.),
stopniowo ich wartosc przenosi sie na wytwarzane produkty. Z kolei do
rzeczowych srodków obrotowych zalicza sie wszelkiego rodzaju zapa-
sy surowców oraz materialów. Ich cecha charakterystyczna jest to, ze
zuzywaja sie one w jednym cyklu produkcyjnym i cala ich wartosc
przenosi sie na wytwarzany produkt.
gdzie:
p
-
Xl: -::
.
Ró,
jacych je-
dla zwe
przede
w
Dla potrzeb dalszej analizy czynniki produkcji w przedsiebiorstwie podzie-
limy na stale i zmienne. Podzial ten z grubsza odpowiada powyzszemu podzia-
lowi zasobów produkcyjnych - na trwale i obrotowe.
To, czy dany czynnik uwazamy za staly czy zmienny, zalezy od dlugosci
rozpatrywanego okresu. W krótkich okresach tylko niektóre czynniki moga byc
zmienione, natomiast w okresach dlugich wszystkie czynniki moga ulec zmianie.
Rozmiary produkcji sa ograniczone iloscia czynników produkcji, poniewaz
wlasnie czynniki produkcji skladaja sie na jej wytworzenie. Szczególowiej ujmu-
jac, na rozmiary produkcji wplyw maja:
- wielkosc i struktura aparatu wytwórczego,
CJa
gdzie:
T
K
121
- rozmiary i struktura zatrudnienia oraz kwalifikacje pracowników,
- struktura maszynochlonnosci,
- pracochlonnosc poszczególnych wyrobów.
Kazdy z wymienionych wyzej czynników produkcji wplywa na rozmiary
mozliwej do wytworzenia produkcji. Wielkosc produkcji o okreslonej strukturze
asortymentowej, która przedsiebiorstwo moze wytworzyc w danym czasie, przy
danych zasobach produkcyjnych i przy ustalonych metodach wytwarzania, na-
zywa sie zdolnoscia produkcyjna.
Produkcja jest funkcja zuzycia czynników produkcji, co nosi nazwe funkcji
produkcji.
trzebne sa
'odukcyjne
:chnologia,
)sób.
Funkcja produkcji
przedstawia zaleznosc miedzy wielkoscia zu-
zytych czynników produkcji a osiagnietym efektem w postaci wytwo-
rzonej produkcji.
.
Matematycznie funkcje produkcji przedstawiamy nastepujaco:
P=F(xl ,x2 ,x3 "",xn
)
lsie-
,obu
pro-
vale
yny,
tp.),
:i do
apa-
gdzie:
p
- wielkosc produkcji (ujeta wartosciowo),
x}, ...,
Xn
- wielkosc poniesionych nakladów poszczególnych
wytwórczych (takze ujeta wartosciowo).
czynników
.
Róznorodnosc procesów produkcyjnych decyduje o róznorodnosci wyraza-
jacych je funkcji produkcji. To, jaki rodzaj funkcji produkcji lepiej odzwiercie-
dla zwiazki miedzy produkcja a nakladami czynników wytwórczych, zalezy
przede wszystkim od rodzaju zaleznosci technologiczno-ekonomicznych
w przedsiebiorstwach.
), ze
1osc
wie podzie-
:mu podzia-
Wsród duzej liczby spotykanych w literaturze ekonomicznej postaci
analitycznych funkcji produkcji najczesciej wykorzystywana jest funk-
cja potegowaCooba-Douglasa.
.
Dd dlugosci
j moga byc
;Cznuanle.
i, poniewaz
owiej ujmu-
Jej nazwa pochodzi od nazwisk dwóch naukowców, prowadzacych prace
teoretyczne i empiryczne w zakresie problematyki tej funkcji.
W klasycznej postaci funkcja Cooba-Douglasa zapisywana jest nastepujaco:
y
=
AKa
. Lr>
gdzie:
y
-
K
-
wielkosc produkcji,
wielkosc zaangazowanego kapitalu,
122
L
A,a,B
-
zatrudniona sila robocza (wielkosc nakladów pracy),
parametry oszacowane na podstawie materialu statystycznego.
Parametry
A,
a,
B
mierza wplyw, jaki na wielkosc produkcji wywieraja od-
powiednio: majatek produkcyjny
(K)
oraz praca
(L),
czyli jaki procent przyrostu
produkcji przypada na 1% przyrostu danego czynnika wytwórczego.
Funkcja produkcji Cooba-Douglasa ma wiele zalet powodujacych jej czeste
zastosowanie w praktyce, gdyz jej postac analityczna dopuszcza rózne nielinio-
we zaleznosci wielkosci produkcji od wielkosci nakladów.
W badaniach mikroekonomicznych spotykamy sie równiez z innymi posta-
ciami funkcji produkcji. Zasady doboru i ich analiza sa przedmiotem licznych
opracowan ekonometrycznych.
W ekonomii ogól problemów technologicznych zwiazanych z produkcja
dóbr ujmowany jest w dwojaki sposób:
- w tzw. prawach wydajnosci proporcjonalnej i nieproporcjonalnej oraz
- w systemie krzywych jednakowego produktu.
J
6.2. Prawo wydajnosci nieproporcjonalnej
Przy danej, nie zmieniajacej sie w badanym czasie technice i technologii
wytwarzania oraz organizacji procesu produkcji, a takze przy danych niezmien-
nych zdolnosciach wytwórczych przedsiebiorstwa produkcje mozna zwiekszyc
dzieki zatrudnieniu dodatkowych ilosci zmiennych czynników wytwórczych.
Jednakze przyrost produkcji bedzie uzyskiwany tylko do czasu wyczerpania sie
zdolnosci produkcyjnych srodków trwalych (maszyn, urzadzen, budynków). Po
pelnym wykorzystaniu zdolnosci produkcyjnych przedsiebiorstwa dalszemu
zwiekszeniu nakladów czynników zmiennych nie bedzie juz towarzyszyl zaden
przyrost produkcji.
W statycznej analizie funkcji produkcji przyjmuje sie
a priori
zalo-
zenie, ze kolejnym nakladom zmiennych czynników wytwórczych
towarzysza nieproporcjonalne zmiany w przyrostach produkcji. Tak
sformulowana prawidlowosc czesto nazywa sie prawem nieproporcjo-
nalnych przychodów.
.
Prawo to zostalo poczatkowo sformulowane w odniesieniu do rolnictwa
przez fizjokrate francuskiego Anne Roberta Jacques'a Turgota (1727-1781), na-
stepnie bylo ono przedmiotem analizy Tomasza Malthusa (1766-1834) i wresz-
cie zostalo rozwiniete przez Davida Ricardo (1772-1823).
123
;0.
Ricardo swoje spostrzezenia sfonnulowal nastepujaco: powiekszanie nakla-
dów pracy i kapitalu na danym obszarze ziemi powoduje coraz to mniejszy przy-
rost otrzymyWanych wytworów, przypadajacych na kazda nastepujaca po kolei,
jednakowa doze nakladów. Innymi slowy, gdybysmy na tej samej powierzchni
ziemi stosowali coraz to wieksza ilosc nawozów, zwiekszali zatrudnienie, to po
przekroczeniu pewnego progu nakladów, kazda nastepna ich jednostka dawalaby
coraz mniejszy przyrost produkcji (patrz tab. 6.1).
t od-
rostu
zeste
illlO-
osta-
nych
Tabela 6.1. Wydajnosc pracy (w jednostkach pszenicy) na
100 ha
Liczba robotników na
Produkcja globalna na Przecietna produkcja
Produkcja krancowa
100 ha
100 ha
na 1 robotnika
na 1 robotnika
-
lkcja
O
O
50
1
50
50
114
2
164
82
121
3
285
95
115
4
400
100
100
5
500
100
76
6
576
96
54
7
630
90
26
8
656
82
O
9
656
73
-16
10
640
64
}logii
men-
(szyc
zych.
ia sie
r).Po
zemu
taden
Objasnienia:
Produkt globalny (calkowity) oznacza zbiór pszenicy ze 100 ha. Produkt przecietny równy jest ilorazowi pro-
duktu calkowitego przez liczbe zatrudnionych pracowników. Produkt krancowy stanowi zmiane rozmiarów
produkcji globalnej, spowodowana zatrudnieniem jeszcze jednego robotnika.
Przeanalizujmy to na konkretnym przykladzie, co da nam mozliwosc ela-
stycznego poslugiwania sie zarówno metoda obliczenia, jak i metoda graficzne-
go przedstawiania punktu, w którym nastepuje zmiana proporcji wchodzacych
w gre czynników wytwórczych.
Zalózmy, ze istnieja dwa czynniki produkcji - ziemia i praca - oba jako-
sciowo jednolite, wystepujace w produkcji np. pszenicy. Mozemy przypuscic, ze
kazdy robotnik rolny jest wyposazony w te same narzedzia, nasiona i nawozy
sztuczne. Zmienna niezaleznajest liczba robotników rolnych na 100 ha, wielko-
scia stala jest obszar ziemi. Dane zamieszczono w skróconej tabeli, aby nie
komplikowac analizy; niekompletnosc tych danych sprawia, ze dochody maleja
szybciej, niz to sie dzieje w rzeczywistosci, jednak nie oslabia to dowodu.
Wybrano powyzej przyklad produkcji rolnej, poniewaz w odniesieniu do
niej klasycy (a scislej mówiac D. Ricardo) uwazali, ze czynnik przyrodniczy,
a mianowicie ziemia, jako dobro ograniczone w swych rozmiarach, stanowi
podstawe zjawiska zmniejszajacej sie produkcyjnosci.
.
lictwa
), na-
vresz-
124
Ale zjawisko nieproporcjonalnego przychodu obserwujemy niezaleznie od
charakteru produkcji we wszystkich tych wypadkach, kiedy ilosc niektórych
czynników produkcji nie moze byc w przedsiebiorstwie powiekszona, a technika
produkcji nie ulega zmianie (czyli w krótkich okresachi8.
:]
c~
Prawo nieproporcjonalnego przychodu
(inaczej mówiac prawo
nieproporcjonalnej wydajnosci) mozna ogólnie sformulowac w naste-
pujacy sposób: jezeli zwiekszamy naklady tylko niektórych czynników
wytwórczych, potrzebnych do produkcji danego dobra, pozostawiajac
inne czynniki (stale) w ilosci nie zmienionej, to otrzymany produkt be-
dzie wzrastal poczatkowo wiecej niz proporcjonalnie, nastepnie propor-
cjonalnie i wreszcie mniej niz proporcjonalnie w stosunku do nakladów
czynników zmiennych. W koncu, kiedy wysokosc nakladów przekroczy
okreslona granice, absolutna ilosc otrzymanego produktu zacznie sie
zmniejszac.
.
prodUki:
nyc~ ~
produkc
-'
odcieta
mecmy
wiZO\\-Gc
zwala na
cza r:
mum
I
Prawo to dziala w warunkach statycznych w krótkich okresach (przy zaloze-
niu niezmiennej techniki i niezmiennosci zdolnosci produkcyjnych czynników
stalych).
W teorii mozna badac zmiany w efekcie produkcyjnym zastosowania danego
zmiennego czynnika produkcji (zwanym dalej jego produkcyjnoscia), zaklada-
jac, ze naklad pozostalych czynników zmiennych jest staly. W praktyce takie
zmiany nie wystepuja. Przedsiebiorca, chcac zwiekszyc produkcje, musi jedno-
czesnie zwiekszyc naklady wszystkich zmiennych czynników produkcji, oczy-
wiscie w proporcji wynikajacej ze stosowanej technologii wytwarzania. Wtedy
mozna mówic tylko o zmianach w lacznej produkcyjnosci czynników zmien-
nych w miare zwiekszania ich nakladów. Oznacza to, ze zamiast rozpatrywac
produkcyjnosc poszczególnych czynników zmiennych jako funkcje produkcji
p
=
F(x!,...,xn),
przyjmujemy zaleznosc:
P
=
j{x),
gdzie
P
oznacza wielkosc pro-
dukcji (ujeta wartosciowo), a
x
oznacza laczna wielkosc (kombinacje) nakladów
zmiennych czynników wytwórczych (takze ujeta wartosciowo).
Funkcje produkcji calkowitej mozemy oznaczyc symbolem
P.
Przedstawia
ja rysunek 6.1. Krzywa na tym rysunku nazywamy
krzywa produkcji
(krzywa
Knighta)29.
28
W odniesieniu do dzialalnosci przemyslowej prawo nieproporcjonalnego przychodu zostalo
opracowane i uogólnione w stosunku do innych dziedzin dzialalnosci przez Jamesa Stuarta Milla
(1773-1836), ekonomiste angielskiego, czolowego przedstawiciela wczesnego liberalizmu, bli-
skiego przyjaciela Davida Ricarda.
29 Frank Hyneman Knight, ekonomista amerykanski, przedstawiciel neoklasycznej szkoly
w ekonomii (XIX/XX w.). W swoich pracach zajmowal sie szczególnie teoria kapitalu oraz teoria
zysku przedsiebiorcy.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]