Teorie emocji

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Teorie emocji (część rozdziału)
(Strelau J. Doliński D. red (2008). Psychologia. Podręcznik akademicki r. 7.2.7.1, 7.2.7.2, 7.2.7.4)
1. Teoria Jamesa-Langego
Działanie człowieka jest poprzedzone przez odczucie stanu emocjonalnego. Zmiany
fizjologiczne wynikają bezpośrednio ze spostrzeżenia pewnego pobudzającego faktu,a
odczucie tych zmian jest emocją. Jest nam przykro, ponieważ płaczemy, jesteśmy ściekli,
ponieważ uderzamy, boimy się ponieważ drżymy.
Powstawanie emocji
-Po odebraniu informacji na temat jakiegoś bodźca (np. niedźwiedzia), następuje jego
interpretacja, np. stwierdzenie, że niedźwiedź może nas rozszarpać.
- Pojawia się pobudzenie OUN, przekładające się na pobudzenie AUN, sterującego pracą
narządów wewnętrznych. Pobudzenie AUN przejawia się w przyspieszeniu lub zwolnieniu
akcji serca, wzroście ciśnienia krwi, w zmianach rytmu oddychania czy elektrycznego
przewodnictwa skóry.
- Po zarejestrowaniu i zinterpretowaniu tych wszystkich zmian jednostka zaczyna doznawać
specyficznych uczuć.
Inaczej mówiąc: zdarzenie-> spostrzeżenie zdarzenia->pobudzenie OUN-> pobudzenie
AUN-> Odpowiedź peryferyjna (wzrost tętna, pocenie się) → Uczucie (spostrz. odp. peryf.)
Teorię Jamesa-Langego pozornie potwierdzały badania Hohmana, który doszedł do
wniosku, że osoby z uszkodzeniami rdzenia kręgowego, które nie mogły spostrzegać zmian
sterowanych przez AUN, przejawiały pewne upośledzenia w przeżywaniu emocji.
Krytyka: w badaniu Bermonda, Nieuwenhuyse, Fasottiego i Schuermana stwierdzono, że
osoby niemogące spostrzegać swojego pobudzenia AUN zachowywały się dokładnie
odwrotnie w stosunku do oczekiwań wyprowadzonych z teorii Jamesa-Langego. Badani
doświadczali silniejszych uczuć, zamiast odczuwać słabsze doznania emocjonalne. Deady,
North i O'Caroll nie wykryli istotnych różnic między osobami z uszkodzeniami rdzenia
kręgowego,a osobami z grupy kontrolnej, pod względem poziomu świadomości
emocjonalnej oraz ekspresyjności. Bezpośrednio po uszkodzeniu rdzenia zmiany w
funkcjonowaniu emocjonalnym są bardzo duże, ale można je przypisać oddziaływaniu
traumy, a nie brakowi informacji zwrotnej z narządów wewnętrznych.
Cannon stwierdził, że jeśli wywołamy u człwoieka zmiany fizjologiczne charakterystyczne
dla emocji, to sama emocja nie musi się pojawić.
2. Teoria Cannona-Barda (talamiczna, wzgórzowa)
Siedliskiem emocji jest mózg, a nie AUN i narządy wewnętrzne. Koty, którym usunięto korę
mózgową były zupełnie rozhamowane i np. atakowały nie tylko myszy, lecz także ludzi.
Walter Cannon doszedł do wniosku, że kora mózgowa hamuje reakcje emocjonalne, których
źródłem jest wzgórze.
Krytyka: Współcześnie wskazuje się na inne struktury, jako kluczowe dla powstawania i
przeżywania emocji (przede wszystkim struktury układu limbicznego, tj. podwzgórze i ciało
migdałowate).
3. Aktywacyjne teorie emocji
Elizabeth Duffy uznała, że w psychologii pojęcie emocji jest niepotrzebne. Zamiast niego
można posługiwać się pojęciem aktywacji, którą jesteśmy w stanie precyzyjnie zmierzyć.
Odróżniano od siebie aktywację OUN od pobudzenia pojawiającego się na obwodzie i
mierzonego w większości eksperymentów psychologicznych. Pobudzenie pojawiające się na
obwodzie traktowano jako wskaźnik aktywacji OUN. Teorie aktywacyjne skupialy się na
jednym wymiarze emocji – intens yw noś ci. Badacze tworzyli kontinua poziomu
aktywacji, w których na jednym krańcu znajdowała się bardzo niska aktywacja, na drugim
zaś aktywacja bardzo wysoka, pojawiająca się np. podczas doświadaczania silnego strach
czy paniki.
Hebb uważał, że emocje o znaku ujemnym pojawiają się przy bardzo wysokim (strach,
złość) i bardzo niskim poziomie aktywacji (nuda), natomiast emocje o znaku dodatnim przy
umiarkownym poziomie aktywacji. Zwrócił uwagę, że oprócz aktywacji w skład emocji
wchodzą procesy myślowe (np. strach to aktywacja, której towarzyszy wyobrażenie urazu,
wzbudzająca tendencję do unikania i ucieczki). Krytyka: wzrost poziomu aktywacji nie
zawsze musi prowadzić do emocji o znaku ujemnym – wybuch radości wiaże się również z
wysoką aktywacją.
Magda Arnold wskazuje, że w powstawanie procesu emocjonalnego zaangażowany jest
proces oceny. Proces generowania emocji składa się z pięciu faz:
I. Naturalna recepcja – rejestracja jakieś stymulacji traktowanej jako coś neutralnego (np.
obraz na siatkówce)
II. Ocena – stymulacja oceniana jest jako dobra lub zła albo jako korzystna lub niekorzystna
dla jednostki. W tej fazie pojawia się znak procesu emocjonalnego.
III. Uruchomienie tendencji do działania – znak procesu emocjonalengo określa kierunek tej
tendencji: znak pozytywny → tendencja do zbliżenia się, znak negatywny → tendencja do
unikania.
IV. Wystąpienie emocji.
V. Pojawienie się działania sterowanego przez emocje, charakteryzującego się znaczną
dynamiką i niewielkim zakresem kontroli intelektualnej.
4. Teoria Schachtera i Singera
Zdaniem Schachtera i Singera proces emocjonalny powstaje w trzech krokach:
I. Podmiot musi znaleźć się w stanie pobudzenia
II. Podmiot musi przypisać pojawienie się tego pobudzenia działaniu pewnych czynnikow
sytuacyjnych
III. Podmiot musi werbalnie oznaczyć powstały stan emocjonalny na podstawie interpretacji
dokonanej w kroku II.
Eksperyment Schachtera i Singera
: Badanym powiedziano, że celem eksperymentu jest
zbadanie wpływu preparatu witaminowego na proces widzenia. Podzielono ich na cztery
grupy, z których trzem wstrzykiwano adrenalinę, a czwartej placebo. Grupę pierwszą
poinformowano, że rzekomy preparat witaminowy wywołuje suchość w ustach,
przyspieszone bicie serca i inne skutki uboczne (rzeczywiste skutki podania adrenaliny).
Druga grupa nie otrzymała żadnych informacji. Grupie trzeciej powiedziano, że preparat ma
powodować swędzenie i drętwienie (fałsz!). Czwarta grupa znała tylko nazwę preparatu, ale
nie informowano jej o skutkach ubocznych. Wszystkie grupy podzielono na pół. Jedna
połowa umieszczana była w sytuacji powodującej gniew (kwestionariusz zawierający
obraźliwe pytania + złość pozoranta-współbadanego), druga zaś w sytuacji powodującej
euforię (poprzez żarty pozoranta-współbadanego). Reakcje emocjonalne rejestrowano przez
lustro weneckie. Jeśli badani znali prawdziwe skutki działani\ rzekomego preparatu
witaminowego, ich reakcje emocjonalne były albo słabe, albo w ogóle się nie pojawiały.
Reakcje emocjonalne w dwóch pozostałych grupach odpowiadały rodzajowi sytuacji, w
jakiej umieszczono odpowiednią podgrupę → przejawy gniewu lub euforii . W grupie
placebo też pojawiły się zachowania emocjonalne, co było niezgodne z przewidywaniami.
Schachter i Singer uważali, że badani z grupy drugiej i trzeciej próbowali wyjaśnić
odczuwane przez siebie pobudzenie, poszukując czynników sytuacyjnych, które byłyby
odpowiedzialne za jego pojawienie się. Środowisko psychologiczne zaakceptowało wyniki
tego badania, choć nie były one jasne pod względem teoretycznym. Zillman wykorzystał
schemat Schachtera i Singera do wyjaśnienia powstawania agresji. Stwierdził on, że
pobudzenie pochodzące z różnych źródeł może spowodować wystąpienie zachowania
agresywnego w sytuacji, kiedy człowiek zostanie sprowokowany. Przy braku pobudzenia
prowokacja staje się relatywnie mało skuteczna.
5. Frijda kładzie nacisk na adaptacyjne znaczenie procesów emocjonalnych, które sprowadza
do dwóch spraw (1) oceny zdarzeń jako istotnych z punktu widzenia interesów jednostki i
wyzwalających stany przyjemne lub nieprzyjemne oraz (2) uruchomienia pewnych
zachowań oraz wzbudzenia reakcji fizjologicznych i przeżyć. Emocje, według Frijdy,
„można pojmować jako proces sygnalizowania, że dzieje się coś istotnego z punktu
widzenia dobrostanu jednostki oraz zadań realizowanych przez system poznawczy i
zachowanie”. Emocje mogą ułatwiać lub utrudniać realizację celów i zadań stojących przed
jednostką. Gdy jednostka gładko zmierza do celu, pojawiają się emocje pozytywne, kiedy
zaś napotyka przeszkody na tej drodze, występują emocje negatywne. Emocje negatywne
sygnalizują również konieczność podjęcia działań przywracających dobrostan. Badacz
próbował skodyfikować zależności dotyczące emocji. Przedstawił je w postaci dziesięciu
praw (postulatów teoretycznych):
I.
Prawo znaczenia sytuacyjnego
– emocje stanowią odpowiedź na strukturę znaczeniową
sytuacji. Najczęściej sytuacja oceniana jest w kategoriach możliwości realizacji dążęń lub
blokowania ich realizacji.
II.
Prawo zaangażowania
– emocja powstają wtedy, kiedy jakieś zdarzenie jest ważne dla
cełów i motywów jednostki. Wielkość zaangażowania określa intensywność emocji.
III.
Prawo bezpośrednio spostrzeganej rzeczywistości
– ludzie reagujac emocjonalnie są
przekonani, że ich reakcje zostały wywołane przez faktyczne właściwości pewnej sytuacji,
czy przez faktyczne zachowania drugiej osoby.
IV.
Prawo zmiany przyzwyczajenia i oczekiwania porównawczego
– emocje pojawiają się
nie tyle pod wpływem pewnych bezwględnych wartości bodźców, ile pod wpływem
wartości względnych.
V.
Prawo hedonistycznej asymetrii
– podtrzymywanie przyjemności wymaga zmiany
bodźców. Brak zmiany powoduje szybką adaptację i przestajemy odczuwać przyjemność
VI.
Prawo zachowania emocjonalnego momentu
– zdarzenia wywołujące emocje pozostają
skuteczne przez bardzo długi, a niekiedy nieokreślony fczas. Ich zdolność do wzbudzania
emocji zmnieszja się wtedy, kiedy zostaną one niejako zneutralizowane przez inne
powtarzające się zdarzenia, również wywołujące emocje.
VII.
Prawo zamknięcia w sobie
– zdarzenia wzbudzające emocje są traktowane w sposób
absolutystyczny. Ludzie nie potrafią dostrzegać elementów kontekstowych sytuacji i nie
uwzględniają faktu, że ich dążenia nie są jedynymi dażeniami w świecie
VIII.
Prawo zważania na konsekwencje
– wzbudzenie procesu emocjonalnego uruchamia
wtórny impuls, którego celem jest zmodyfikowanie pierwotnego procesu emocjonalnego.
IX.
Prawo minimalnego obciążenia
– w systemie pobudzenia emocjonalnego ludzie unikają
takiego jej ujmowania, które zwiększyłoby jego siłę. Nie mogąc zmienić właściwości
sytuacji wywołującej obciążenie, ludzie zmieniają jej interpretację.
X.
Prawo maksymalnego zysku
– ilekrość istnieje możliwość zróżnicowanego
interpretowania sytuacji, wybierana jest taka interpretacja, która maksymalizuje zysk
emocjonalny.
6. Plutchik wiąże pojawianie się emocji z uruchamianiem podstawowych programów
behawioralnych zapewniających adaptację jednostki. Są to:
włączanie
– zachowanie polegające na wprowadzeniu pokarmu albo innych korzystnych
bodźców ze świata zewnętrznego do organizmu jednostki.
odrzucanie
– usuwanie wchłoniętych wcześniej bodźców , które okazywały się szkodliwe.
ochrona
– zachowanie, którego celem jest uniknięcie szkód lub niebezpieczeństw.
destrukcja
– zachowanie nastawione na zniszczenie przeszkód uniemożliwiających
zaspokojenie własnych potrzeb.
reprodukcja
– zachowanie nastawione na zbliżanie się lub utrzmywanie kontaktu z
osobnikami własnego gatunku w celu wymiany lub zmieszania materiału genetycznego.
reintegracja
– reakcja na stratę czegoś lub kogoś ważnego. Jej główną funkcją jest
odzyskanie opiekuńczego kontaktu.
orientacja
– zachowanie, które wynika z kontaktu z nowym, dziwnym, dotychczas
nieocenionym obiektem.
eksploracja
– zachowanie nastawione na stworzenie mapy psychicznej danego środowiska.
Poszczególnym tendencjom można przyporządkować terminy określające różne emocje.
Odrzucaniu odpowiada wstręt i obrzydzenie, oochronie – strach, destrukcji – gniew i
wściekłość, reprodukcji – radość i ekstaza, reintegracji – smutek i żal, orientacji –
zaskoczenie, eksploracji – antycypacja, włączaniu – akceptacja i zaufanie.
Plutchik stwierdził, że wszystkie emocje można uporządkować w modelu kołowym. Dzięki
mieszaniu emocji podstawowych uzyskujemy emocje złożone. Model kołowy odnosi się do
emocji silnych, które wyraźnie różnią się od siebie. Plutchik jest świadom, że różnice
między emocjami stają się mniej dostrzegalne, gdy emocje są słabsze. Proponuje
wprowadzić do modelu intensywność, co zmienia model „kołowy” w model „stożkowy”.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]